• و اما رويکرد

اين روزنامه‌نگارها هم گاهی بدجوری آدم را در مخمصه می‌اندازند، البته بيشتر از بابت خودشان و نه کسی که دارند با او مصاحبه می‌کنند. ديشب داشتم در «سايت فارسی بی بی سی» مصاحبه‌ی سيروس علی‌نژاد با هوشنگ ماهرويان را می‌خواندم، از سلسله گفت و گوهايی با عنوان: «تجدد و تجددخواهی در ايران». در پايان گفت و گو، سيروس علی‌نژاد پرسشی کرد که ماهرويان به آن پاسخی نداد، نمی دانم ندادن پاسخ از روی شرم و حيا بود يا چيزی ديگر:

سوال من در اصطلاح "رويکرد" بود. منظورم اين است که رويکرد شيخ فضل الله که بعدها تبديل به رويکرد آل احمد و شريعتی شد، در واقع رويکرد نيست، پسگرد است. رويکرد خيال می کنم واجد بار معنايی مثبت است که با مواجهه اين گروه با مدرنيته نمی خواند.

اين پرسش به گمان من گواه خوبی است بر اينکه برخی از روزنامه‌نگاران به اصطلاح روشنفکر ما در چه مايه‌ای‌اند، هم اينکه سواد عمومی‌شان چقدر است و هم اينکه چقدر مايلند از همه‌چيز منصفانه و با پرهيز از ارزشگذاری بحث کنند، البته اگر معتقد باشند دخالت ندادن ارزشداوريها آن هم به اين صراحت کار نادرستی است. و اما «رويکرد» چيست؟ «رويکرد» را زنده‌ياد دکتر شرف در ترجمه‌ی “approach” انگليسی ساخت و همواره بدان مباهی بود.

شادروان منوچهر بزرگمهر در ترجمه‌ی اين کلمه «تقرّب» را به کار می‌برد. کلمه‌ی “approach” در معنای حقيقی يعنی «نزديک شدن به چيزی» و در معنای مجازی از آن «نحوه‌ی بحث از موضوعی يا پرداختن به موضوعی» مراد است. شادروان بزرگمهر سعی کرده بود که در کلمه‌ی «تقرّب» هردو معنای حقيقی و مجازی را با يک لفظ بيان کند. در زبان انگليسی معادلهای ديگری نيز برای اين کلمه وجود دارد که عبارت است از “attitude” و “orientation”. برای کلمه‌ی نخست معادلهای «رهيافت» و «نگرش» (ترجيح خود من) و برای کلمه‌ی دوم «جهت‌گيری» در زبان فارسی وجود دارد. من معادل «رويکرد» را برای “orientation” بيشتر می‌پسندم. چون دقيقاً به معنای «قبله» (در سنت مسيحی کليساها را به سمت شرق می‌سازند و يکی از معانی اين کلمه همين است) يا «رو کردن به جهتی» است.

باری، وقتی قرار باشد که به عده‌ای برچسب مرتجع و واپسگرا بخورد، حالا فرقی نمی‌کند آل احمد باشد يا شريعتی يا فضل‌الله نوری، کلمات نيز منصفانه قسمت نمی‌شوند. اما اگر کار آل احمد و شريعتی در خصوص «شهيدسازی» از فضل‌الله نوری نادرست بود، درست است که ما باز به همان شيوه در جهتی ديگر سير کنيم و باز به جای شناخت بر طبل تعصب بکوبيم و حتی معنای واژه‌ها را نيز بگردانيم؟