• زبان و ارتباط

شاید بسیاری از ما بر این گمان باشیم که زبان تنها برای انتقال معانی و مفاهیم است و بس و هرچه از آن بیرون باشد ژاژخایی و وراجی و بیهوده‌گویی و یاوه‌گویی است. ما از سخنان یاوه و بی‌معنا یا سخنانی که هیچ معنای عمیقی ندارند چه طرفی می‌بندیم یا چه لذتی می‌بریم؟ نگاهی به همین دور و بر خودمان کافی است به ما ثابت کند که اندک‌اند افرادی که در پی خواندن یا فهمیدن مطلبی عمیق باشند، پس چه چیز دیگری است که می‌تواند مقصود این سخنان نه چندان مهم و پیش پا افتاده و گاه حتی مسخره و یاوه باشد؟ پاسخ نویسنده‌ای زبان‌شناس این است: ارتباط.* انسان‌ها از زبان فقط برای انتقال معانی و مفاهیم استفاده نمی‌کنند، زبان ابزاری برای برقراری ارتباط نیز هست. انسان‌ها در جست و جوی کسی هستند که بتوانند با او ارتباط برقرار کنند تا از تنهایی بیرون آیند. از همین روست که گاه ناگزیرند در جایی تنها، مانند اتوبوس، یا قطار یا هواپیما، یا ایستگاهی خلوت، سر صحبت را با کسی باز کنند، با سخنی دربارۀ هوا، پرسیدن ساعت، طعنه‌ای یا کنایه‌ای به اوضاع سیاسی یا روزگار. در این هنگام است که غریبه‌های ناآشنا با زبان بیشترین درد و رنج را تحمل می‌کنند، دختری یا پسری در ایستگاهی یا جایی به تو لبخندی می‌زند و سخنی به زبان می‌آورد، اما تو نمی‌دانی یا نمی‌توانی با او سخن بگویی! دشوارترین است گاهی باز کردن سر سخن با کسی که او را نمی‌شناسی، اما دیدارش را خوشایند و شیرین می‌یابی. می‌خواهی او را بیشتر ببینی، اما نمی‌توانی. گاهی زبان نمی‌دانی، گاهی زبان نداری، گاهی وقت نداری! فرصتی را برای آشنایی با محبوبی از دست می‌دهی که هرگز دیگر به دست نمی‌آوری!

* رجوع شود به: «زبان و تنهایی انسان»، نوشتۀ ابوالحسن نجفی، فرهنگ و زندگی، بهار و تابستان  ۱۳۵۵، شماره‌های ۲۱ و ۲۲، ص ۵۵-۴۸. به لطف یکی از دوستان، جناب آقای علی خراسانی، که نام مجله را تصحیح کردند و به یادم آوردند اصل مقاله را به قلم استاد نجفی یافتم.