• روح زمانه و نقد غرب در دهۀ ۷۰ میلادی

یکی از چیزهایی که نسل امروز ایران، همچون دیگر نسل‌های گذشته‌اش، نمی‌داند و نمی‌خواهد نیز بداند «اندیشه و تاریخ گذشته» است. البته، مقصودم این نیست که بازار «افسانه سرایی» دربارۀ گذشته گرم یا حتی داغ نیست. نه، مقصودم نوعی بینش است که به جای گشتن به دنبال مقصر یا ملامت کردن این و آن، در پی تبیین و توصیف شرایطی‌می‌رود که عصری را می‌سازد. چنین پژوهشی در میان ما به نظرم اصلا وجود ندارد. «اختیار» افراد به صورت مطلق برای علم «افسانه»ای بیش نیست. همۀ ما تا حدود بسیاری متأثر از اوضاع و احوال زمانه و خوانده‌ها و شنیده‌های خودیم و این چیزها چنان بر مغزمان سنگینی می‌کنند که گاهی نمی‌دانیم اصلا به کدام طرف داریم می‌رویم یا هل داده می‌شویم؟

امروز داشتم مطلبی به ترجمۀ استاد ابوالحسن نجفی می‌خواندم، که در همان آغاز دهۀ ۵۰ خورشیدی خودمان ترجمه و منتشر شده بود. خواندن این مطلب برایم بس شگفت‌انگیز بود، گرچه شاید در همان دهه چیزی متداول و پسندیده و انقلابی بود. نوشته‌ای از نویسنده‌ای روس یا متعلق به همان اتحاد جماهیر شوروی به نام لئونید لئونف. بعد با خودم گفتم گویا فقط ما آل احمد و شریعتی نداشتیم. این چیزها را گویا روس‌ها هم در جنگ سرد با غرب به کار گرفته بودند. فقط باید ده سالی منتظر می‌شدند تا ببینند کی زودتر از هم می‌پاشد؟ نمی‌دانم روسیۀ امروز بیشتر نیازمند ظهور پیامبران است یا غرب؟ باری، روح زمانۀ ما پنجاه سال پیش چیزی دیگر بود. اکنون پیامبران سیاه یا دروغین خود بیش از هر مفسد فی الارض دیگری به فساد در زمین مشغول‌اند! این نوشته سخنان و آرزوهای خوب و البته شعار کم ندارد، حتی تکفیر آزادی به نام اخلاق و انسانیت، چیزی که تا پیش از ظهور «دین انقلابی» در انحصار کمونیست‌ها بود، اما تباهی را فقط در یک سو دیدن و آنها را منحصر به یک تمدن یا یک مکتب فکری و ایدئولوژی شمردن، اگر گزافه‌گویی و اغراق نباشد، بی‌شک از انصاف به دور است! آیا واقعاً در غرب «هر کاری جایز یا مباح است»؟

لئونید لئونف، «وظیفه ادبیات: چرا غریبان در زیر لوای «هرکاری جایز است» زندگی می‌کنند؟»، ترجمۀ ابوالحسن نجفی، فرهنگ و زندگی، سال ۱۳۵۳ شماره ۱۷ (ویژه کارگزاران و خانه‌های فرهنگی)