• وظیفۀ «روشنفکر»

از کسانی که دوست دارند به دیگران بگویند «چه بکنند» یا «چه نکنند»، «چه بخوانند» یا «چه نخوانند»، «چه ببینند» یا «چه نبینند»، «چه خوب است» یا «چه بد است»، به «چه کسی رأی دهند» یا «به چه کسی رأی ندهند»، «چه بخواهند» یا «چه نخواهند» و بدین سان «رهبر» یا «مرجع» و «مفتی» و «راهنما»ی دیگران باشند بیزارم، همین طور از کسانی که دوست دارند این پرسشها را از آدم بکنند، و مثلاً بر سر آدم منت بگذارند که یعنی خیلی حرف او را قبول دارند و هر کار که او بگوید می‌کنند؟ از نظر من کسی که وظیفۀ خود بداند «دیگران» را بدین گونه و به طور مستقیم راهنمایی یا هدایت کند «روشنفکر» نیست بلکه «آخوند» است و کسی که دوست دارد بدین گونه از «روشنفکر» راهنمایی بگیرد خود «روشنفکر» نیست بلکه «عامی» و «مقلد» است. «روشنفکر» کسی است که از «عامی» و «مقلد» «روشنفکر» بسازد، یعنی کسی که خود می‌اندیشد و در قیمومت کسی دیگر نیست، بنابراین، روشنفکر کسی است که همۀ افراد را خودمختار و همتای خویش بخواهد و بسازد. روشنفکر روشنفکر می‌سازد و روشنفکر می‌پرورد، نه مقلد و مطیع و کور و بی‌خرد و کودک و ناقص عقل. روشنفکر هوادار و پیرو و مقلد نمی‌پرورد و نمی‌خواهد.

اما پس کار و وظیفۀ «روشنفکر» چیست؟ او چگونه می‌تواند به دیگران کمک کند؟ «روشنفکر» کسی است که با «نقد» و «تحلیل» خویش به دیگران کمک می‌کند. او نشان می‌دهد که چرا (؟) چیزی خوب یا بد یا حق یا باطل است یا چرا (؟) چنین باید کرد یا چرا (؟) نباید چنین کرد، نه کسی که «فقط می‌گوید یا حکم می‌کند که چه چیزی خوب یا بد است یا چه باید کرد یا چه نباید کرد!» روشنفکر مفتی نیست. بیزارم از کسانی که با یک جمله می‌خواهند تکلیف هر کتاب یا هرشخص یا هر فیلم یا هرکُنش را معلوم کنند. بیزارم از کسانی که می‌خواهند به جای «مغز» و «عقل» و «دل» دیگران باشند، کسانی که دوست دارند «قاضی» و «مفتی» باشند. بیزارم از کسانی که دوست دارند «رهبر» و «مرجع» و «مفتی» و «راهنمای کوران» باشند. آن کس را دوست دارم که پیش از هر قضاوت یا صدور هر رأی نخست دلایل و اسناد و شواهد خود را عرضه می‌کند، سپس قضاوت را به خواننده می‌سپارد. در غیر این صورت، هرگز سخن نمی‌گوید. «روشنفکر» عصاکش کوران نیست. او همراه و یار و یاور همتایان خویش است. او هیچ کس را در استفاده از عقل فروتر از خود نمی‌خواهد و خود را نیز در استفاده از عقل فروتر از هیچ کس‌نمی‌داند. روشنفکری آزادی و برابری و برادری همگان در اندیشیدن است.