• «تهران قدیم» و «تهران جدید» در «کلاغ» بیضایی

چهارشنبه، حدود ساعت ۱۴:۳۰ بعد از پنج شش سال، در خانۀ هنرمندان، در سمیناری «دربارۀ فضاهای شهری در هنر و ادبیات»، مقاله‌ای خواهم خواند با عنوان «شهر، خاطره و هویت فردی: در جست و جوی "گُمشده"ای به نام "تهران قدیم" در "کلاغ" بهرام بیضایی». چکیدۀ آن را در زیر می‌توانید بخوانید:

شهر، خاطره و هویت فردی:
در جست و جوی «گُمشده»ای به نام «تهران قدیم»‌ در «کلاغ» بهرام بیضایی

چکیده

یکی از مهمترین خطرهای زندگی شهری برای کودکان و زنان و کهنسالان، و گاهی حتی مردان جوان و میانسال، «گم شدن» است، به‌ويژه در خیابانها یا محله‌های ناشناس و پرازدحام و بدنام به بزهکاری و تبهکاری. از همین رو، بخشی از نخستین آموزشهای هر فرد، چه در کودکی و چه در هنگامی که در بزرگسالی به شهری ناشناس قدم می‌گذارد، آشنایی با شهر و یادگیری راههای امن رفت و آمد و حدّ و حدود آن است. اما چه خواهد شد اگر شهری که می‌شناسیم یا زمانی می‌شناختیم چنان تغییر کند که دیگر آن را نشناسیم؟ آیا در اینجا نمی‌توان گفت که اکنون «شهر» است که «گم» شده است؟ و اگر «شهر» گم شود، چه بر سر ما خواهد آمد؟ رابطۀ میان «تغییر شهری» و «تغییر اجتماعی» با هویت فردی، شکاف نسلها، نقش خاطره داشتن از فضاهای شهری در شکل‌گیری هویت فردی و داشتن احساس تعلق به شهر، از جمله مسائلی است که می‌توان در فیلم «کلاغ» (۱۳۵۵)، ساختۀ بهرام بیضایی، آنها را به‌طور برجسته و آشکار مشاهده کرد. بیضایی در این فیلم به سرگذشت نسلی می‌پردازد که «شهر»ش را گم کرده است و اکنون که «شهر»ش را نمی‌یابد «خود»ش را نیز «گم‌شده» احساس می‌کند. من در این مقاله می‌کوشم نشان دهم که در روایت و بازنمایی بیضایی از داستان دو شهر، «تهران قدیم» و «تهران جدید»، چگونه رابطۀ میان خاطره و شهر و احساس تعلق به فضاهای شهری به شکل‌گیری هویت فردی می‌انجامد و چرا نوسازی شهری و نابودی «شهر قدیم» می‌تواند به بروز روان – زخم‌هایی بینجامد که فرد را به بیگانگی و یأس و معناباختگی زندگی سوق دهد.

کلیدواژه‌ها: شهر، خاطره، هویت فردی، تهران، بیضایی، کلاغ