• دربارۀ «فروپاشی» و «فرو پاشیدن»‏

دیشب داشتم مطلبی می‌خواندم که رسیدم به این جمله: «معمولا بسیاری از ایرانیان از گذشته ‏خود پس از فروپاشی ساسانیان (دوره اسلامی) دوری می کنند و دوست ندارند درباره آن بدانند یا ‏صحبت کنند و اگر هم می کنند با دیدی منفی به آن نگاه می کنند». چیزی که در این جمله بیش از ‏همه ‏ نظرم را ‏جلب کرد، کاربرد «فروپاشی» بود. ‏

‏«فروپاشی» و «فرو پاشیدن» یکی از آن ترکیبهای غیرطبیعی و به‌ظاهر نادرستی است که ‏گمان می‌کنم از راه ترجمۀ ‏‎“collapse”‎‏ انگلیسی به فارسی قدم گذاشته باشد، به‌ويژه بعد از آنچه ‏به «فروپاشی اتحاد جماهیر شوروی» در دهۀ ۱۹۸۰ مشهور شد. به گواهی فرهنگنامه‌های ‏‏«معین» و «دهخدا» تا پیش از این ترکیبی به صورت «فرو پاشیدن» و «فروپاشی» در زبان ‏فارسی نبوده است. ترکیبهای رایج با «فرو» این ترکیبها بوده است: «فرو آمدن»، «فرو ‏باریدن»، «فرو چکیدن»، «فرو رفتن»، «فرو ریختن»، «فرو بردن»، «فرو دادن»، «فرو ‏کردن»، «فرو بستن»، «فرو خواندن»، «فرو ماندن»، «فرو نشاندن»، و نیز «فروتنی» و ‏‏«فروتن». ‏

اما «پاشیدن» در این ترکیبها به کار می‌رود: «پاشیدگی»، «پاشیده شدن»، «پاشیده»، «از ‏هم پاشیدن».‏

اکنون می‌توان پرسید که چه چیز ترکیبهای «فروپاشی» و «فرو پاشیدن» را برای زبان ‏فارسی غیرطبیعی و نادرست یا بی‌معنا می‌سازد؟  تصوری که ما از «فرو» و «پاشیدن» داریم. ‏هنگامی که جزء «فرو» بر سر فعلی می‌آید یا به معنای «داخل» و «درون» است یا به معنای ‏‏«بر» و «روی» چیزی یا «پایین آوردن» چیزی. اما «پاشیدن» همواره به سوی «بیرون» است ‏و نه «درون». چیزی به سمت داخل نمی‌پاشد، بلکه به سمت بیرون می‌پاشد. بنابراین، کسی که ‏فارسی را به‌طور طبیعی بفهمد، نمی‌تواند تصور کند که چگونه چیزی به سمت درون می‌پاشد؟ ‏کسانی که دوست دارند این تعبیر را به معنای «نابودی» و «زوال» و «پراکندگی» و «تجزیه» ‏و «انحلال» حفظ کنند، بهتر است همان «از هم پاشیدن» و «از هم پاشیدگی» را به کار ببرند که ‏در فارسی هست و وافی به مقصود نیز.‏

این هم یکی دیگر از درسهای ادیب و ویراستار فاضل و مترجم توانا آقای اسماعیل سعادت. ‏