• مثل هیچ کسی نبود!

دیشب و امروز دوبار نشستم و فیلم مستند «ستارهٔ دنباله‌دار»، ساختهٔ محمود بهرازنیا، را دربارهٔ زندگی و کار سهراب شهید ثالث (۱۳۲۳-۱۳۷۷)، از «آپارات» بی بی سی، دیدم. تعجب نکردم از اینکه دیدم «سهراب» بی هیچ تردیدی خودش بود: خود خود خودش. مانند فیلم‌هایش ساده، معصوم، مظلوم، کم‌ادعا، کم حرف، سرد و غمگین ولی ژرف، سنگین و آهنین. تاوان نبوغ داشتن گاهی چه سنگین است و دردناک. کارهایش یکه و بی‌همتا بود، و باورنکردنی. استادش که بود؟ از چه کسی تإثیر پذیرفته بود؟ یاسوجیرو اوزو؟ ورنر راینر فاسبیندر؟ ورنر هرتسوک؟ اکسپرسیونیست‌های آلمانی فیلم‌های سیاه و سفید و صامت؟ شاید درآینده کسانی بکوشند ردّی از آثار او را در تاریخ پیش از خودش بیابند. اما اکنون کسانی هستند که رد کارهایشان به او می‌رسد. اما همهٔ اینها مهم نیست.

مهم این است که دیدن فیلم‌های او ترا برمی‌آشفت. وظیفهٔ دشوار انسان بودن بر دوشت سنگینی می‌کرد. و شاید عزم خود را جزم می‌کردی که از این زندگی غمبار آدمیانی که شاید خود یکی از آنان نباشی به آسانی نگذری، چون دست کم آن‌قدر از بخت بهره داشته‌ای که به سینمایی بروی تا فیلمی از او را ببینی، بختی که شاید هیچ‌یک از شخصیت‌های فیلم‌های او نداشتند، مردمان محروم، حاشیه‌ای، غریب، بی‌نام و نشان، فراموش‌شده. جوانی خوش‌قیافه، خوش لباس، تحصیل‌کرده عزم جزم کرده بود که صادقانه صدا و سیمای آنان را به جهانیان بنمایاند. جوانی که تا آخر عمر همچون دانشجویی شهرستانی در شهرهایی بزرگ و پُرزرق و برق خانه به دوش زیست، از زندگی کامی نگرفت، تنها، فروتن و بی‌ادعا به آنانی خدمت کرد که تنهایان و ناکامان همیشگی زمین بوده‌اند. او «یوتوپیا» یا «ناکجاآبادی» را به ما نشان داد که ما همواره از دیدن آن گریزان بوده‌ایم. «ناکجاآبادی» که همین بیخ گوش ماست. «ناکجاآبادی» که اکنون خوب می‌دانیم چگونه پدید می‌آید، و چگونه اداره می‌شود، و پااندازهای آن چه کسانی هستند. بی‌گمان، «شهید» (گواه) عصر خودش بود به راستی و شایستگی. یادش زنده و گرامی.