• آن روز که گورها سخن بگویند و شهادت دهند!

هانا آرنت مدعی بود که باور به جهان دیگر و پاداش و مکافات روز بازپسین در اصل جنبه‌ای سیاسی داشت و بازدارنده بود. اما اکنون گویا دیگر کسی به جهان دیگر باور ندارد، چون بازدارندگی آن از میان رفته است. در عصری که صدایی و تصویری از کسی نمی‌ماند باور به خدایی که همه چیز را می‌دید و می‌شنید و در روز بازپسین از همه حساب می‌کشید و کرده‌های آنان را در پیش چشمان‌شان می‌گذاشت شاید مردمان عادی را از بسیاری از جرم‌ها و جنایت‌ها و ستم‌ها باز می‌داشت و برای ستمدیدگان تسلایی بود که روزی «عدالت» خداوندی فرا می‌رسد وستمکاران به سزای اعمال‌شان می‌رسند. امروز برای ما دشوار نیست تصور کنیم که هر چیزی می‌تواند «دیده» و «شنیده» شود و جاوید بماند! اما باور به «روز جزا» انگار بیش از همه با همان کسانی بیگانه است که لباسی برای آن دوخته‌اند و بر تن کرده‌اند و از آن دکانی برای خود باز کرده‌اند. حافظ این را به نیکی دریافته بود، آن‌گاه که گفت: «گوییا باور نمی‌دارند روز داوری/کاین همه قلب و دغل در کار داور می‌کنند».

جباران و ستمکاران امروز می‌کوشند که آثار جرم را به هر قیمتی از میان بردارند. مردان و زنان را می کشند، شبانه دفن می‌کنند، بی‌آنکه حتی پدران و مادران آخرین بار بدن فرزندان‌شان را ببینند. جنایت را به گردن این و آن می‌اندازند و خود را یگانه راوی «حقیقت» می‌پندارند. اما اگر روزگاری مردمان می‌باید تنها امید می‌داشتند که در روز بازپسین «حقیقت» آشکار شود، «علم» امروز بشر را به جایی رسانده است که «استخوان‌ها» نیز زبان خواهند گشود و حقایق را خواهند گفت. گورهای بی‌نام و دسته جمعی، دفن‌های شبانه، شهیدان بی‌قاتل، عزاداری‌های ممنوع، همه گواهی هستند بر نظام‌هایی که «بنیاد»شان جز بر «خدعه» و «دروغ» و «فریب» و «زور» و «جنایت» نیست. با این همه، همان‌طور که کانت گفت هیچ چیز به اندازهٔ نیاز انسان به «عدالت» دلیل بر «وجود» خدا نیست. در جایی که جباران ۹۰ سال و بیش‌تر عمر می‌کنند و هزاران نفر را می‌کشند و دختران و پسرانی در شکنجه‌گاه‌های دیوان و ددمنشان به ۱۸ سالگی نیز نمی‌رسند، چه کسی غیر از خدا می‌تواند «عدالت» را اجرا کند؟ بدون باور به «عدالت»، چه در این جهان و چه در جهانی دیگر، زندگی بشری از هر معنایی تهی و پوچ خواهد بود. «عدالت» خواهد آمد.