• ایدئولوژی قرون وسطایی (!؟)

حامد اسماعبلیون در سخنرانی دیروز خود در جمع تظاهرکنندگان در برلین از رؤیاهایی گفت که انقلابی‌های امروز ایران، به گفتهٔ او، در سر دارند. یکی از آنها دربارهٔ دانش‌آموزان مدارس بود و اینکه در فردای انقلاب دیگر «کودکان ایدئولوژی قرون وسطایی نمی‌آموزند». دشوار نیست بفهمیم که «ایدئولوژی قرون وسطایی» کنایه به چه چیزی است. اما در این تعبیر «ایدئولوژی قرون وسطایی» به نظر من دو «پیشداوری بد» یا دو «فرض نیندیشیده» هست که بهتر است از هم اکنون به آنها بیندیشیم، پیش از آنکه فردا برسد و کسانی باز بخواهند «ایدئولوژی امروزی یا جدید/مدرن» به کودکان بیاموزند یا به کلهٔ آنها فرو کنند و گمان کنند که «ایدئولوژی جدید یا مدرن» بهتر از «قرون وسطایی» است. 

 ۱) «ایدئولوژی»، دست کم از نظر لفظ یا اصطلاح، چیزی متعلق به «عصر جدید» و قرن نوزدهم فرهنگ اروپایی است و در قرون وسطی چیزی به نام «ایدئولوژی» نبوده است. ما در قرون وسطی ایمان و باور و دین و خداشناسی و فلسفه و حکمت و عرفان و علم و جادو داشتیم. اما چیزی به نام «ایدئولوژی» نداشتیم. «ایدئولوژی» ساختهٔ فرهنگ اروپایی عصر جدید است. 

 ۲) «قرون وسطایی» یا «باستانی» یا «امروزی» و «جدید» و «نو» گفتن چیزی به خودی خود نه کاهندهٔ ارزش چیزی است و نه فزایندهٔ ارزش چیزی. ایدئولوژی‌های «فاشیسم» و «کمونیسم» که هردو نظام‌های «تمام‌خواه» قرن‌ بیستم را ساخته‌اند پدیدارهایی متعلق به «عصر جدید» و اموری «نو» یا «نوآمده» (novel) اند و بی‌شک آنها را نمی‌توان به این دلیل که پدیدارهایی «نو» و «جدید» و «بی‌سابقه» در تاریخ بشرند ستود. جنایت‌هایی که این ایدئولوژی‌های روشنفکرانه و علمی و فلسفی قرن بیستم انجام دادند از هیچ «خونخوار» و «آدمخوار» وحشی ماقبل تاریخ و قرون وسطی نیز ساخته نبود.

 «جمهوری اسلامی ایران» به هیچ وجه «نظامی قرون وسطایی» نیست و مسلح به نوترین و جدیدترین ابزارها و شیوه‌ها و سیاست‌های سرکوب است که تاکنون در تاریخ بشر وجود داشته است. از این حیث «جمهوری اسلامی» را باید با نظام‌هایی مانند روسیه شوروی و چین و کوبا و کره شمالی مقایسه کرد، و نه نظام‌های عقب‌ماندهٔ قرون وسطایی و سلطنتی، همچون عربستان سعودی. «ایدئولوژی اسلامی» نظام جمهوری اسلامی ملغمه‌ای از فاشیسم و کمونیسم و شاهنشاهی ایرانی – شیعی است که با تردستی بسیار به هم آمیخته شده است. کاری که ما می‌باید در این سال‌ها می‌کردیم جدا ساختن و آشکار ساختن تار و پود این بافتهٔ شگرف بود. 

 به جای اینکه آرزو کنیم که فردا کدام «ایدئولوژی» را به کودکان‌مان آموزش دهیم یا ندهیم، بکوشیم از همین امروز خودمان و دیگران را به «اندیشیدن، فهمیدن، سنجیدن» فراخوانیم و برانگیزیم. آنچه باید پشت سر بگذاریم و به کنار بیندازیم خود مفهوم «ایدئولوژی» است، چه باستانی و قرون وسطایی باشد و چه جدید.