• بیچاره شاه که «اصلاح‌طلب» نداشت!

می‌گفت: «این روزها وقتی می‌خوانم که برخی از به اصطلاح انقلابی‌های سابق و اصلاح‌طلبان امروز می‌گویند ”انقلاب“ اساساً چیز بدی است و هرگز نباید ”انقلاب“ کرد، دلم به حال خودمان و این چند نسلی که زندگی‌شان به باد رفت و ”ایران“ که ”ویران“ شد و همین طور «شاه» می‌سوزد. چه می‌شد اگر در آن روزگار هم کسانی می‌داشتیم که به گروه‌های چریکی‌مان و شاعران و نویسندگان انقلابی‌مان اندرز ”خشونت‌پرهیزی“ و ”اصلاح‌طلبی“ می‌دادند و مردم را از ”انقلاب کردن“ برحذر می‌داشتند! اما آیا اصلاً چنین چیزی ممکن بود؟»

 گفتم: «درست است. اما شاید برای اینکه به چنین روزی می‌رسیدیم که چنین سخنانی را بگوییم می‌باید چنین تاریخی را پشت سر می‌گذاشتیم و ”انقلاب“ی ناموفق می‌داشتیم تا بفهمیم که انقلاب کردن هم "بخت و اقبال" می‌خواهد. بدبختی برخی ‌آدم‌ها و همین طور برخی ملت‌ها این است که همیشه ”اول“ اند، یعنی جلوتر از دیگران حرکت می‌کنند و عبرت دیگران می‌شوند. ما از این نظر پیشتاز بسیاری از ملت‌های خاورمیانه و آسیا بوده‌ایم. از ”مشروطه“ بگیر تا ”ملی شدن صنعت نفت“ و تا ”انقلاب ۵۷“ و حتی همین حالا. کدام ملتی در خاورمیانه به اندازهٔ ما در این صد و ده بیست سال ”انقلاب“ کرده است که ”ما“ کرده‌ایم؟ نمی‌دانم آیا باید گفت که خوشا به حال ملت‌هایی که ”از پس دیگران“ می‌روند تا اگر خطری بود به سر دیگران نازل شود، یا آنان که "پیشاپیش دیگران" می‌روند و با خطرهای ناشناخته رو به رو می‌شوند؟ به هر حال، کشوری که از آغاز با دیگران فرق داشته است و پیشتاز بوده است، نمی‌تواند اکنون هم بنشیند و ببیند که دیگران چه می‌کنند تا از پی آنان برود. ما اکنون چاره‌ای نداریم جز اینکه خطر کنیم. آوار حادثه اکنون چنان بر سر ما فرو می‌ریزد، و زیر پایمان چنان سست شده است و دارد دهان باز می‌کند که می‌باید دست به کاری زنیم تا غصه سرآید! آیا چاره‌ای دیگر هست؟ برشت از قول متی می‌گفت: ”انقلاب در بن‌بست‌ها صورت می‌گیرد“».     

 
یکشنبه، ۸ آبان، ۱۴۰۱