• يادداشتها: از «فرد» مدرن تا ...

يادداشتها:

٭       اين مقاله نخستين بار در فلسفه (فصلنامه‌ی فلسفی، گروه فلسفه دانشکده ادبيات و علوم انسانی دانشگاه تهران)، شماره‌ی ۱۱، بهار و تابستان ۱۳۸۵، ص ۱۲۲–۱٠۳، منتشر شده است.

۱)      نقش تعيين‌كننده‌ی عنصر اجتماعی تا بدان پايه بود كه حتی نشان خود را بر علوم محضی نظير منطق نيز می‌زد. دوركيم ساختار منطق ارسطويی و نسبت‌های حاكم در آن را متأثر از نحوه‌ی پيوستگی ساختار اجتماعی آتن می‌داند و هوركهايمر و آدورنو گامی فراتر می‌نهند و آن را بازتاب مبارزه‌ی طبقات اجتماعی آن روزگار بر سر سلطه تصور می‌كنند: «بايد تصريح كرد كه اين خصلت اجتماعی مقولات انديشه بر خلاف تصور دوركيم بيانگر همبستگی اجتماعی نيست بلكه گواهی است بر وحد تفکيک‌ناپذير جامعه و سلطه.... مفاهيم فلسفی كه افلاطون و ارسطو به کمک آنها جهان را بازنمايي كردند ... به تعبير ويكو در كوچه و بازار آتن ساخته شدند.» (ماكس هوركهايمر، تئودور آدورنو، ۱۹۷۴: ص ۳۹–۳۸)

۲)     «شهروند آتنی در عين علاقه به امور خويش از امور عامه نيز غافل نيست. آن كس كه علاقه‌ای به امور سياسي ندارد ما را در اينجا با او كاری نيست، و گرچه سياست آفرينان اندک شمارند ولي همگان می‌توانند بر آن سياست داوری كنند.» (خطابه‌ی پريكلس. كتاب توسيديد، جنگ پلوپونز، ص ۴۷–۱۴۵)

۳)     چرا سقراط نوشيدن شوكران را به تبعيد از شهر خويش ترجيح داد؟ آيا لااقل به عنوان يک امكان نمي‌توان تصور كرد كه فرار يا تبعيد از سيته را به معنای قطع رابطه با منبع هويت خويش می‌دانست و بنابراين ترجيح می‌داد بميرد اما بی‌هويت يعنی بدون وابستگي به سيته‌ی خويش زنده نماند؟

• از «فرد» مدرن تا «شخص» پُست مدرن

کتاب ارزشمند «هوسرل در متن آثارش» به قلم دکتر عبدالکريم رشيديان، استاد فلسفه در دانشگاه شهيدبهشتی، قرار است فردا در جلسه‌ای با حضور نويسنده و ديگرانی از جمله صاحب اين نوشته به بحث و نقد گذاشته شود. برای اطلاع از محل جلسه به سايت دانشگاه نظر کنيد. نزديک ۱۶ سال است که آفتخار همکار بودن با دکتر رشيديان را دارم. خوشحالم که او در همه‌ی اين سالها، با وجود همه‌ی ستمهايی که به او روا داشته شد، خاموش و آرام به کار خود ادامه داد و اکنون يکی از بهترين استادان و نويسندگان فلسفی در اين سرزمين است. در ماه گذشته يکی از بهترين مقالاتی که خواندم به قلم او بود. اين مقاله در فصلنامه‌ی فلسفی گروه فلسفه دانشگاه تهران، فلسفه، منتشر شده است و از آنجا که گمان می‌کنم مباحث اين متن برای برخی خوانندگان علاقه‌مند جالب توجه باشد، به‌ويژه از آنجا که اکنون شايد بهترين خوانندگان ما در خارج از کشور به سر می‌برند، آن را برای مزيد فايده در اينجا قرار می‌دهم. عنوان اين مقاله چنين است: «از ”فرد“ مدرن تا

• دکتر اوليايی: كارنامه

يکی از نيکبختيهای من در سال گذشته آشنايی با دکتر سايمن فريد اوليايی بود. اولين بار در سال ۸۴ بود که با نام او در خبرهای فرهنگی آشنا شدم و در همين فضای مجازی گزارشهايی از سخنرانيهايش را در انجمن فلسفه و خانه هنرمندان خواندم. در سال ۸۵ اين بخت را يافتم که کمی به او نزديک شوم و چند جلسه‌ای از سخنانش بهره ببرم. دانشوری سخاوتمندانه و بی‌آلايش او تحسين‌برانگيز است و جای بسی افتخار است که اين سرزمين اکنون فرزندانی دارد که می‌توانند در عرصه‌ای بين‌المللی با متفکران ديگر سرزمينها به گفت و گويی فرهنگی و فکری بپردازند. در طی اين مدت دکتر اوليايی با سخاوتمندی برخی از نوشته‌های فرانسوی و انگليسی خودش را در اختيار من گذاشت که از آنها بهره بردم و از اين بابت از او سپاسگزارم. برای دوستانی که بخواهند با دکتر اوليایی بيشتر آشنا شوند گزارش مختصری از کارنامه‌ی پربار ايشان و نيز دو مصاحبه با ايشان را که در سال ۸۴ به اهتمام آقای ارشاد صورت گرفته است در اينجا گذاشته‌ام: «آينده تفکر»، «بی‌بنيادی بنياد».      

• بي‌بنیادی بنیاد

گروه اندیشه: «وجود و زمان»، كتاب معروف مارتین‌ هیدگر (۱۹۷۶-۱۸۹۹) كه در سال ۱۹۲۷ منتشر شد، به عقیده بسیاری بزرگ‌ترین كتاب فلسفه در قرن بیستم است. برای كتابی ناتمام، مشكل، به شدت انتزاعی و اغلب گنگ كه راه حلی برای هستی، هیچ توضیح نهايی برای جهان و پیام نجاتی عرضه نمي‌كند، این موفقیت سرنوشتی عجیب به شمار مي‌آيد. دلیل جذاب بودن و حتی شیفتگی ناشی از این كتاب را بايد در آن دانست كه در پشت گفتمانی هستی‌شناسانه درباره وجود، واژگانی كه به گونه‌ای مبالغه‌آمیز تصنعی هستند، در واقع تاملی ژرف درباره ارتباط انسان و زمان نهفته است. ‌هیدگر در پشت این نوآوریها در واژگان نامتعارف («دازاین» یا «اینجا‌ بودن»، «زاین این در ولت» یا «در این جهان بودن» و غیره) در واقع از سرنوشت انسانی، از غايت او، از احساس پايان‌نیافتگی، از اضطراب در برابر مرگ سخن مي‌گوید. به همین دلیل، كتاب ‌هیدگر در فراسوی پروژه صرفاً «هستی‌شناسانه» نویسنده آن، انعكاس اگزیستانسیالیستی و روان‌شناسانه‌ای چنین قدرتمند داشته است.

• آينده تفکر

محمدرضا ارشاد:

در حاشيه‌ی همايش بين المللي «هايدگر و آينده‌ی فلسفه در شرق و غرب» كه در تاريخ پنجم آذرماه [۸۴] در انجمن پژوهشی حكمت و فلسفه‌ی ايران برگزار شد، فرصتی دست داد تا با بانی و دبير همايش دكتر سايمن فريد اوليايی ديداری داشته باشيم. نتيجه‌ی اين ديدار گفت و گويی بود با وی درباره‌ی آينده‌ی تفكر فلسفی در جهان معاصر، ماهيت و موضوعات آن و جايگاه تفكر پسامدرن در جهان امروز. دكتر اوليايی، دارای تحصيلات فلسفه‌ی تاريخ از دانشگاه‌های آمريكا، فرانسه و بلژيك است و به زودی كتاب «نيچه و تحول هويت فرهنگی در جهان معاصر» از او در غرب به چاپ خواهد رسيد. اين گفت و  گو را در پی می‌خوانيد: