• «دانش» در اينترنت

اکنون شايد آسانترين راه دسترسی به هر اطلاع يا دانشی استفاده از اينترنت باشد. بی‌آنکه مجبور باشيم از خانه قدمی بيرون گذاريم، در خيابانهای شلوغ وقت‌مان را هدر دهيم، در انبوه برگه‌های کتابخانه خيره شويم، در راهروهای هزارتومانند قفسه‌های کتابخانه سرگردان باشيم، منت کتابداران را بکشيم و کتابهای سنگين و غبارگرفته را جا به جا کنيم، به‌راحتی می‌توانيم خود را به اقيانوسی وصل کنيم که هرچه بخواهيم می‌توانيم در آن صيد کنيم. البته، يافتن دانش در اينترنت مشروط به اين است که به دنبال چه چيزی باشيم. هنوز بسيار چيزها هست که در اينترنت يافت نمی‌شود. اما آيا به‌راستی می‌توان در نوشته‌های منتشرشده در اينترنت به‌راحتی به «دانشی» دست يافت که اعتمادپذير باشد؟ اين پرسشی است که ارزش پرسيدن دارد.

با گسترش اينترنت، و آسان شدن سرعت انتشار مطالب در آن، فقط به حجم نوشته‌ها و تعداد خوانندگان افزوده نشد. به تعداد نويسندگان نيز افزوده شد. و کسانی که برايشان انتشار نوشته‌ای در فضای عمومی به رؤيايی تحقق‌ناپذير می‌مانست، به يک باره‌، بی‌آنکه نامی همچون «شاعر» يا «نويسنده» يا «مترجم» يا هر عنوان پذيرفته‌شده‌ی اجتماعی ديگری داشته باشند، خود را با خوانندگانی رو به رو يافتند که می‌توانستند شمارشان را در هر لحظه و در هر ساعت مشاهده کنند و از تعداد رو به فزونی‌شان شادمان شوند يا از کاستی گرفتن‌شان نگران شوند. اما آيا می‌توان برای نوشته‌هايی که صرفاً برای انتشار در فضای مجازی نوشته می‌شوند «اعتبار»ی همچون نوشته‌های منتشرشده در رسانه‌های رسمی نوشتاری قائل شد؟

بر جهان غيرمجازی نوشتارهای چاپی، جهان روزنامه‌ها و مجلات، چه عمومی و عامه‌پسند و چه تخصصی و خاص‌پسند و چه تحقيقی و دانشگاهی و چه غيرتحقيقی و غيردانشگاهی، نظام خاصی حاکم است که انتشار هر مطلب را با تأخير رو به رو می‌کند. نويسنده، در اين نظام خاص انتشار، تنها کسی نيست که مسؤول نوشته‌ای است. به عبارت ديگر، نوشته يا هر توليد فرهنگی ديگری، در اين نظام، تنها دارای مسؤوليت حقوقی مشترکی نيست که همه‌ی منتشرکنندگان را به اندازه‌ای شريک سازد، بلکه دارای اعتبار و حيثيتی نيز هست که هريک از توليدکنندگان به سهم خود از آن نصيب می‌برد. ناشری که کتابهای ارزنده منتشر می‌کند، در پذيرش نوشته‌های نويسندگان وسواس به خرج می‌دهد و مشاوران و دبيرانی دارد که اين آثار را ارزيابی يا اصلاح می‌کنند. کيفيت و مرغوبيت کاغذ و چاپ نيز برای کار او مؤثر است و نام نويسندگان و مترجمانی نيز که با او همکاری می‌کنند نيز به همان اندازه مهم است. از همين روست که او ناشری نامدار و معتبر شده است. اما همه‌ی اينها شايد از آن رو برای همه‌ی دست اندر کاران صنعت نشر، و هر توليد فرهنگی ديگری، مهم باشد که آنان به کاری اقتصادی مشغول‌اند، کاری که در صورت شکست حتی می‌تواند به معنای پايان حيات شغلی آنان باشد. بنابراين، مخاطره‌ی آنان فقط آبرويی شخصی نيست بلکه آبرويی حرفه‌ای است. حال، اگر بنا را بر اين بگذاريم که نوشتن در «اينترنت» هنوز نه کاری «اقتصادی» است و نه کاری «حيثيتی» که بتوان آثار منتشرشده در آن را مثلا جزو آثار علمی خود محسوب کرد، آيا می‌توانيم بپرسيم که چه حجم از نوشته‌هايی که در اينترنت توليد می‌شود «اصيل» و «درست» و چه مقدار از آنها «غيراصيل» و «نادرست» است؟ و آيا پايگاههای اينترنتی می‌توانند واجد مطالبی باشند که «ارزش» علمی داشته باشند؟

اگر پايگاههای شخصی اينترنتی را پايگاههايی بدانيم که فقط شخص نويسنده مسؤول آنهاست، می‌توانيم بگوييم که پايگاههای اينترنتی شايد فرصت بی‌مانندی را در اختيار کسانی بگذارند که نتوانسته‌اند از هزارتوی نظامهای بسته‌ی توليد فرهنگی عبور کنند، اگر چنين نظامهای بسته‌ای وجود داشته باشد، و بنابراين آنان می‌توانند در اين عرصه‌ی جديد خودی نشان بدهند. آنان نويسندگانی بدون «ناشر» و «ويراستار» و «سردبير» خواهند بود که می‌توانند به ميل خود هرچيزی را منتشر کنند. اما آيا رها بودن از «ناشر» و «ويراستار» و «سردبير» همواره به سود نويسنده است؟

هر نظام «اقتصادی» و «حرفه‌ای» علاوه بر تنگناها و محدوديتهايش مزايايی نيز دارد. يکی از مزايای «نشر چاپی»، با همه‌ی اختلالها و کاستيها، قبول پاره‌ای معيارهاست که «دانش معتبر» را به وجود می‌آورد. اما آيا در جايی که چنين نظامی وجود نداشته باشد، يا چنين نظامی هنوز در حال شکل‌گيری باشد، می‌توان نشانی از دانش معتبر گرفت؟

اين سخنان را نوشتم، برای اينکه می‌خواهم در شبهای آينده به نقد و بررسی چند نوشته در فضای مجازی بپردازم. و بپرسم آيا در اينترنت می‌توان به «دانش» رسيد؟