• اروستراتوس

حکایت اين پسرکی که یکی دو روز پيش «هشت نفر» را در مرکز خريدی، در اوماها، در نبراسکای امریکا، به گلوله بست و بعد خودش را کشت مرا به ياد داستانی از سارتر، در مجموعه داستانهای کوتاه «ديوار» انداخت: «اروستراتوس». سارتر در آنجا با استفاده از داستان تاريخی «هروستراتوس»، کسی که معبد آرتمیس در افسُس، يکی از عجايب هفتگانه‌ی جهان باستان را برای رسیدن به شهرت به آتش کشيد، داستانی می‌گويد درباره‌ی بی‌معنایی زندگی کارمندی که می‌خواهد با کشتن افراد ناشناس و قتلی بدون انگیزه‌ی قابل فهم «معنا»یی برای زندگی خودش دست و پا کند و از سبکی تحمل‌ناپذیر وجودش بکاهد: خودش را در تاريخ به ثبت برساند! اروستراتوس مدرن سارتر با خود می‌انديشد که هيچ کسی که کار درخوری برای بشریت انجام داده باشد سهمی از شهرت و بنابراین ماندگاری در تاريخ نخواهد داشت: چه کسی می‌داند که معبد باشکوه آرتمیس را چه کسی یا چه کسانی ساختند؟ اما همه می‌دانند که چه کسی آن را آتش زد! آيا اين خود دليلی بر آن نيست که «شرّ» بسیار ماندگارتر از «خير» است و انسان «نیکی» را فراموش می‌کند، اما «بدی» را به خاطر می‌سپارد؟

ميل به ماندگاری در تاريخ، شايد صورتی متأخر یا صورتی سکولار از همان ميل به جاودانگی باشد که در اساطیر و ادیان اين همه بر آن تأکيد شده است. اما ميل به جاودانگی هر بنيادی هم که در واقعيت يا زندگی بشری داشته باشد، وقتی که جهان ديگری فرض شده باشد، يکسره متفاوت است با آنچه جهانی سکولار وعده‌ی آن را می‌دهد. چگونه می‌شود در تاريخ ماندگار بود، با کاری نيک و ارزنده، وقتی شهرت نيز در اين «دنيا» عادلانه تقسيم نمی‌شود و بدکاران سهمی بسيار بيشتر دارند تا نيکوکاران؟ چقدر باید کار کرد تا به عنوان فردی خلاق و مبتکر و انديشمند و هنرمند و دانشمند زبانزد عام و خاص شد؟ و تازه پس از آنکه اين مقصود دست داد، ثبت آن در حافظه‌ها چه مقدار طول می‌کشد؟ شايد يکی از «عُسرت‌«های زمانه‌ی ما همين باشد، که اعتقاد به جاودانگی در آخرت کم و بيش از يادها رفته است، اما «ماندگاری تاريخی‌» در جهانی سکولار نيز آن قدر ياوه از کار در آمده است که کسانی همچون سارتر در «اروستراتوس» و اوژن يونسکو در نمايشنامه‌ی «صندلی»‌ها ناگزیر از نشان دادن بيهودگی و ابتذال آن شده‌اند.