• پرسش ابراهیم

همواره در شرح ماجرای ابراهیم در این آیه به حیرت رسیده‌ام:

«وَإِذِ ابْتَلَى إِبْرَاهِيمَ رَبُّهُ بِكَلِمَاتٍ فَأَتَمَّهُنَّ قَالَ إِنِّي جَاعِلُكَ لِلنَّاسِ إِمَامًا قَالَ وَمِن ذُرِّيَّتِي قَالَ لاَيَنَالُ عَهْدِي الظَّالِمِينَ (بقره، ۱۲۴﴾»؛ «و چون ابراهيم را پروردگارش با كلماتى بيازمود و وى آن همه را به انجام رسانيد [خدا به او] فرمود من تو را پيشواى مردم قرار دادم [ابراهيم] پرسيد از دودمانم [چطور] فرمود پيمان من به بيدادگران نمی‌رسد (بقره، ۱۲۴)».

آیۀ شگفت‌انگیزی است. این آیه ظاهراًً هم این معنا را به ذهن می‌آورد که پیامبران «پیامبر» آفریده نمی‌شوند و به اصطلاح «از ازل» برای پیامبری برگزیده نشده‌اند و شاید به آن معنا که متکلمان و نظریه‌پردازان مذاهب می‌گویند «معصوم» نیستند، چون «آزموده» می‌شوند و «برگزیده» می‌شوند، و هم این معنا را به تأکید می‌گوید که خداوند با کسی عهد و پیمان نبسته است که در همه حال از او حمایت و پشتیبانی کند. خداوند هیچ‌گاه اصل «عدالت» را زیر پا نمی‌گذارد. هرگز. او «اصول» را فدای هیچ چیز نمی‌کند. اما در این آیه باز چیز دیگری نیز هست.

ابراهیم همچون هر انسان دیگری فقط به فکر امروز خویش نیست. او به فکر آیندگانش نیز هست. او می‌خواهد فرزندانش نیز از این میراث برخوردار شوند. اما خدا چگونه می‌تواند به ابراهیم چنین وعده‌ای بدهد؟ پاسخ او بی‌هیچ ابهامی روشن است. خداوند به هیچ ظالمی یاری نمی‌کند. شاید از همین روست که امروز هیچ کسی را نمی‌شناسیم که بتواند ادعا کند فرزند ابراهیم یا نوح یا موسی و ... است. خدای ادیان توحیدی با هیچ شخص و قوم و ملتی پیمان ابدی نبسته است. او هرکه را بخواهد می‌آورد و هرکه را بخواهد می‌برد. «برانداز» واقعی اوست. «والله غالب علی امره ولکن اکثرالناس لایعلمون». و چنین می‌آورد و می‌برد همه را تا معلوم شود که راستگویان کیانند و دروغگویان کیان. زندگی آزمون است. آزمون. وقتی خدا به انبیا و اولیای خود چیزی را نبخشد، حساب بقیه روشن است.