• ترجمه‌ای دربارۀ «تحمّل»

برای رسیدن به ترجمه‌ای «دوران‌ساز» یا «درست» گاهی سال‌ها باید به انتظار نشست. از ‏دوران باستان تاکنون آثار فیلسوفان یونانی و رومی و قرون وسطی و دورۀ رنسانس بارها و ‏بارها ترجمه شده‌اند و بر آنها شرح نوشته شده و تک تک واژگان‌شان ترجمه و تفسیر شده است. ‏اینها نه لغت‌بازی و تفنن و ملانقطی بازی است و نه سر به سر کسی گذاشتن و به کسی گیر دادن ‏و کسی را خوار و بی‌مقدار انگاشتن. کوششی است برای شناخت بیشتر و بهتر. اگر جهان ‏‏«طبیعت» همواره پر از رمز و راز است و برای شناخت آن باید کوشید، جهان «متن» نیز جهان ‏‏«روح» و «اندیشه» است و برای شناخت آن نیز باید کوشید. گاهی مفسران - فیلسوفانی مانند ‏ابن رشد پیدا شده‌اند که کار مترجمان را انجام داده‌اند، بی‌انکه مترجم بوده باشند یا با زبانی بیگانه ‏آشنا، و گاهی فیلسوفانی بوده‌اند که به ترجمه پرداخته‌اند، فیلسوفانی آشنا به زبانی بیگانه، اما نه ‏به سان زباندانان حرفه‌ای: بسیاری از نوآوری‌ها و تفسیرهای درخشان هایدگر و دریدا ریشه در ‏ترجمه‌های نامعمول آنها دارد. ‏

‏«تسامح»، «تساهل»، «مدارا»، «رواداری»، «بردباری»، «شکیبایی»، «تحمل» همه ‏معادل‌هایی بوده‌اند برای واژه‌های انگلیسی ‏‎”tolerance‎‏“‎‏ و ”toleration‏‎“. اما کدام یک ‏‏«درست» است و چرا؟ این کاری است که کمتر مترجمی به عهده گرفته است: توضیح دهد که ‏چرا مثلا انتخاب زرین‌کوب (تسامح)، یا انتخاب سروش (مدارا) یا انتخاب آشوری (روا‌داری) به ‏دلایل لغوی و مفهومی، و حتی فرهنگی، برای این واژۀ غربی نادرست‌اند، گرچه «تسامح» و ‏‏«مدارا» به جای خود در فرهنگ اسلامی واجد معنایند، و «رواداری» نیز برای اصطلاحی ‏دیگر و هم‌تاریخ با ”toleration‏‎“، یعنی ”permissiveness“‏‎‎، شاید مناسب، اما باید چاره‌ای ‏دیگر اندیشید و معادلی دیگر برگزید. یک راه پرداختن به این چالش، این است که متونی را ‏ترجمه کنیم که این مفهوم را شرح می‌دهند و آن وقت سعی کنیم همۀ این معادل‌ها را در جملات ‏بنشانیم و به شیوۀ حل جدول کلمات متقاطع معادل «درست» را بیابیم. صدای متن خود بهترین ‏معیار برای ترجمۀ «درست» است. مهم نیست که در فرهنگ‌های لغت این کلمه را چطور معنا ‏کرده‌اند یا فلان استاد چه گفته است. معنا را باید از خود متن شنید. عجالة می‌گویم که در فرهنگ ‏واژگان فلسفۀ سیاسی و اخلاقی امروز دو اصطلاح ”toleration‏‎“ و ‏‎”permissiveness“‏‎‎، ‏‏«تحمل» و «رواداری»، دو اصطلاح متفاوت‌اند و دو معنای متفاوت دارند، گرچه گاهی ‏مترادف یکدیگر نیز به کار می‌روند. مقالۀ زیر از «دانشنامۀ فلسفی استنفورد»، تاریخ و ‏دلالت‌های مفهومی «تحمل» را به خوبی شرح می‌دهد. از آنجا که متن انگلیسی در دسترس است، ‏سعی کنید به جای «تحمل» از معادل‌های دیگری مانند «رواداری» و «تسامح» و «تساهل» و ‏‏«مدارا» و «شکیبایی» استفاده کنید، بعد ببینید نتیجه چیست؟ دربارۀ مفهوم «رواداری» ‏‏(‏‎”permissiveness“‏‎‎) نیز به زودی ترجمه‌ای منتشر می‌کنم.‏

این مقاله متنی بود که برای دانشجویان زبان خارجی (۱) این نیمسال، دانشجویان نیمسال سوم، ‏در نظر گرفته بودم تا در کلاس ترجمه و تفسیر کنند. ‏مقاله را می‌توانید در اینجا بخوانید.‏