• زبان و ناگزیری خوارشماری و توهین!

آیا هرگز امکان دارد زبانی داشته باشیم که در آن هیچ‌گونه خوارشماری و کوچک شمردن دیگران یا توهین به آنان در آن راه نداشته باشد؟ گمان نمی‌کنم. به نظر می‌آید که چنین چیزی اکنون هرگز ممکن نباشد، دست کم تا وقتی که انسان متمدن باشد، شاید انسان پیش از تاریخ یا انسانی که در حالت طبیعی می‌زیست می‌توانست چنین باشد، اما همینکه انسان خیر و شر را شناخت و نیک و بد را به وجود آورد تمامی زندگی او، و از جمله زبان و اندیشۀ او، از ارزش‌ها آکنده شد. زبان و اندیشۀ کنونی انسان زبانی ارزشگذار است. از همین روست که انسان عشق می‌ورزد و نفرت می‌ورزد، دوست می‌‌دارد و بیزاری می‌جوید، برتری می‌طلبد و فروتری را پس می‌زند. کلمات بیانگر ارزش‌هایند و دشنام‌ها و تحقیرها و نفرت‌ها خوشایندها و بدآیندها‌ی انسان را به نمایش می‌گذارند.

ما برای دشنام دادن و توهین کردن کلمات زشت داریم که در زشتی و توهین‌آمیز بودن آنها هیچ تردیدی نیست. اما، به‌گونه‌ای شگفت‌انگیز، کلمات دیگری هم داریم که به خودی خود هیچ معنای بدی ندارند، و حتی معانی بسیار والایی نیز دارند، با این همه می‌توانند برای توهین و تحقیر نیز به کار روند، هرچند به گونه‌ای ظریف و پیچیده‌تر، و لذا گاهی کمتر برخورنده. کلماتی مانند «بچه» یا «زن» از این گونه کلمات‌اند. کلماتی که گاهی می‌توانند برای تحقیر و توهین به کار روند و البته به کار می‌روند. به چند نمونه توجه کنید:

هراکلیتوس، فیلسوف یونانی قرن پنجم پیش از میلاد، که برخی او را آموزگار تفکر نامیده‌اند، می‌گوید: «انسان را خدا کودک می‌نامد، در همان حال که مرد به کودک می‌گوید بچه». بزرگی خدا انسان را کوچک می‌کند، همان طور که بزرگی مرد بچه را. نیچه شاید بر اساس همین جمله بود که گفت: «بوزینه در برابر انسان چیست؟، همان است انسان در برابر انسان». اکنون جملۀ هراکلیتوس را اگر نیچه‌ای بازنویسی کنیم چنین می‌شود: «انسان در برابر خدا چیست؟، همان است بچه در برابر مرد». بچه یا کودک نمودگار آغاز و زندگی و رشد و بی‌گناهی و شادی است، با این همه در مقایسه با مرد، کودکی که به کمال رسیده است، کوچک و ضعیف و ناتوان و رشدنیافته و نادان تصور می‌شود. انسان تصوری از رشد دارد که حتی اگر کودکی بهترین دوران زندگی باشد، باز کسی نمی‌خواهد کودک بماند. از همین رو بود که ارسطو می‌گفت: «حتی اگر کودکی بهترین دوران زندگی باشد باز کسی نمی‌خواهد همیشه کودک بماند». شاید این دلیل خوبی باشد برای اینکه بفهمیم چرا «بچه» نامیدن می‌تواند نوعی خوارشماری و تحقیر و توهین و در همان حال مهمیزی برای ترک کودکی و شرمساری از آن باشد. ما باید بزرگ شویم. نمی‌توانیم همیشه «بچه» بمانیم.