• مدح و ذم

پاییز ۶۳ بود به گمانم. روزی با ناصر هاشم‌زاده، همکلاسی‌ام در رشتۀ فلسفۀ دانشگاه تهران آن زمان، داشتیم در خیابان انقلاب، اطراف دانشگاه، قدم می‌زدیم. دکتر شفیعی کدکنی را دیدیم. هاشم‌زاده ظاهراً با او آشنایی نزدیک داشت. به استاد نزدیک شدیم و سلام و علیکی کردیم و با او همراه شدیم. در راه گپ می‌زدیم. نمی‌دانم، به خاطر می‌آورم، چرا برای همراهی با او سوار یکی از آن اتوبوس‌های سبزرنگ دوطبقه به مقصد پیچ شمیران شدیم. در راه از شفیعی پرسیدم که چرا شعری نمی‌گوید یا شعری منتشر نمی‌کند؟ در پاسخم گفت: «شعر مدح و ذم است و اکنون روزگاری است که نمی‌دانی که را باید مدح کرد و که را ذم؟» آن هنگام پاسخش برایم عجیب بود! من مانند امروز شک نداشتم که حق کیست و باطل کدام است! دیگر چیزی نگفتم. اما اکنون از خودم می‌پرسم: آیا این خو کردن به شعر سبب این همه بدبختی تاریخی ما در فرهنگ و سیاست نیست؟ — اینکه جز مدح و ذم راهی دیگر در سخن گفتن و اندیشیدن نداشته باشیم مصیبتی است بزرگ. همیشه سیاه و سفید دیدن، همیشه عشق و نفرت ورزیدن. این است سرنوشت نافرجام و نگونبخت زندگی اجتماعی ما. آن‌که حاکم است همیشه یزید است و آن‌که محکوم همیشه حسین، مگر تاکنون غیر از این بوده است؟ این فقط شعر نیست، حقیقت سیاست است و فرهنگ! سیاست را باید دیگرگون کرد یا شعر یا نگاه و بینش را؟ یا مدح و ذم را باید کنار گذاشت؟ آیا ما هستیم که همه‌چیز را سیاه و سفید می‌بینیم، یا همه‌چیز سیاه و سفید هست؟ سیاه و سفید دیدن و عشق و نفرت ورزیدن و مدح و ذم کردن چندان هم امری شخصی یا اعتقادی نیست. واقعیتی هستی‌شناختی و تاریخی در جامعۀ هزاران سالۀ ماست. تاریخ را باید نو کرد. جامعه را باید نو ساخت. آن گاه مدح و ذمّ رفتنی است، شاید!