• کاش ترجمه نشده بود!

علی قیصری، در روشنفکران ایران در قرن بیستم، سخنی از قول تقی‌زاده دربارۀ مفهوم مشروطه و ترجمۀ آن نقل می‌کند که بس شگفت‌انگیز و عبرت‌آموز است:

تقی‌زاده گزارش می‌کند که یکی از علمای تبریز، آقا میرزا صادق آقا، بر آن بود که در ایران باید همان اصطلاح فرانسوی کنستیتوسیون به کار رود، زیرا اگر علما اصطلاح عربی مشروطه را به کار گیرند، ممکن است مدعی شوند که نظام جدید باید مشروط به فقدان آزادی باشد یا مشروط به اینکه علما بر آن حکومت کنند.

(علی قیصری، روشنفکران ایران در قرن بیستم، ترجمۀ محمد دهقانی، تهران: هرمس، ۱۳۸۳، ص ۳۶)

این جدال بر سر ترجمه تا حدودی یادآور ترجمۀ «مشروعیت» در مقابل legitimacy نیز هست که برخی از ارباب عمایم می‌پندارند این مفهوم «مشروعیت» در فلسفۀ سیاسی به همان «حق» آنها برای پذیرش یا انکار هرچیز نظر دارد! باری، چه خون‌ها و چه اندیشه‌ها و چه زندگی‌ها که به هدر رفت تا باز برگردیم به سر خانۀ اول.