• آیا «شرع» و «قانون» به خودی خود می‌توانند مسأله‌ای را حل کنند؟

آرزوی «محافظه‌کاران» در همهٔ جهان، حتی در مردم‌سالارترین جامعه‌ها، از جمله امریکا، چیست؟ اینکه قوانینی تصویب کنند که مثلاً «مصرف مشروبات الکلی» یا «مواد مخدر» یا «سقط جنین» یا «روسپیگری» و چیزهایی از این قبیل را «منع» و «مجازات» کنند (و البته بیشتر این کارها برای جلب آرای متدینان و از روی عوامفریبی است!). اما آیا هیچ قانونی، با هر مجازاتی، توانسته است به خودی خود اصلاحی اجتماعی پدید آورد و به جرم یا بزه‌ای پایان بخشد؟ آیا با بسته شدن «میخانه‌ها» دسترسی مردم به «مشروبات الکلی» محدود خواهد شد؟ یا فقط «قیمت» آن بالاتر خواهد رفت، و عده‌ای از این راه ثروت بیشتری خواهند اندوخت، و آشتیاق به مصرف آن بیشتر خواهد شد، و نشانهٔ برجستگی و شأن و منزلت اجتماعی «ثروتمندان» و «قانون‌شکنان» خواهد شد، و انواع تقلبی آن مردم بسیاری را خواهد کشت؟ آیا منع «روسپیگری» پایان روسپیگری خواهد بود؟ و از همین قبیل چیزها. بسیار است قوانینی که نه تنها «مسأله» را حل ‌نمی‌کنند بلکه به پیچیده‌ترشدن و ناشناختنی‌ترشدن آن نیز یاری می‌کنند.

«شرع» و «قانون» با تصویب مجازات‌های دنیوی و حتی اخروی نخواهند توانست به خودی خود چیزی را حل کنند، و تاکنون نیز نکرده‌اند، مگر آنکه چیزی را در بیرون یا درون فرد و جامعه نیز دگرگون کنند. «منع دزدی» در جامعه‌ای که مردم در آن چاره‌ای جز «دزدی» برای بقا ندارند «قانونی بیهوده» است. تصور باطلی است که گمان کنیم اگر «مشروبات الکلی» آزاد شود یا «سقط جنین» آزاد شود پس همهٔ مردم «مشروبات الکلی» خواهند خورد یا به «سقط جنین» روی خواهند آورد. این تصورات باطل را «ولایت‌خواهان»، کسانی که خود را «قیّم» و «سرپرست» و «بزرگ‌تر» مردم می‌دانند و به معنای واقعی کلمه روحیهٔ «استکباری» دارند و می‌خواهند «بالادست» دیگران باشند (آخوندها و دیگر خودکامگان و عوامفریبان)، تبلیغ می‌کنند. «آزاد بودن» یا «ممنوع نبودن» چیزی بدان معنا نیست که همهٔ مردم آن کار را خواهند کرد یا بدان روی خواهند آورد (مگر مردم پیش از انقلاب همه مشروب می‌خوردند یا حتی سینما می‌رفتند و یا تلویزیون داشتند!). «آزاد بودن» چیزی به معنای الزام مردم به انجام دادن آن چیز نیست. آدمیان با توجه به اندیشه‌ها و آموزش‌ها و دانسته‌ها و نیازهای خود است که انتخاب می‌کنند و اگر چیزی یا کاری را «بد» بدانند حتی اگر از نظر «شرع» و «قانون» هم هیچ اشکالی نداشته باشد آن چیز را برنخواهند گزید و آن کار را نخواهند کرد. «مشروع» و «قانونی بودن» و «عُرفی بودن» برده‌داری و چندهمسری دلیلی بر آن نخواهد بود که کسی حتی در هنگام رواج آنها به مخالفت با آنها برنخیزد یا از عمل به آنها خودداری نکند. کسی که می‌انندیشد به «خود چیزها» می‌نگرد و به «ارزش» خود آنها به خودی خود و نه به اینکه چه چیز را چه کسی «حرام» یا «ممنوع» کرده یا «حلال» و «آزاد» کرده است. «علم و حکمت» است که باید مشخص کنند چه چیز «روا» و چه چیز «ناروا»ست. «شرع» و «قانون» و «عُرف» باید بر اساس «علم و حکمت» باشند، اگر انسان‌ها در پی زندگی بهتر هستند، و نه اینکه «علم و حکمت» بر اساس «شرع و عرف و قانون» باشند. 

توسل به «شرع» و «عرف» و «قانون» چیزی را که بهره‌ای از «علم و حکمت» ندارد ارزشمند و ماندگار نخواهد کرد. اگر آدمیان به «شرع» و «قانون» احترام می‌گذارند، از آن روست که آنها را برآمده از خدایی «علیم و حکیم» یا برآمده از تصمیم انسان‌هایی دانا و خردمند می‌شمرند. هنگامی که چیزی دلیل خردمندانه یا دانشی در پشت سرش نباشد و تنها «زور» حکومت یا دین در پشت سر آن باشد بس زود فرو می‌ریزد. «دین زور» و «قانون زور» و «حکومت زور» رفتنی است.