• آیا «تردید» همان «شک» است؟ (۱)

زبان روزانهٔ ما پر از کلماتی است که گویی با یکدیگر مترادف‌اند و این کلمات را می‌توان جایگزین یکدیگر کرد. اما هنگامی که به دقت در معانی کلمات بنگریم متوجه می‌شویم که در واقع هیج دو کلمه‌ای از هرحیث به یک معنا نیستند و تفاوت‌هایی ظریف میان آنهاست که شاید در وهلهٔ نخست به دیده در نیایند، اما این تفاوت‌ها مهم‌اند و کاربر آگاه زبان می‌شاید و می‌باید به این تفاوت‌ها توجه کند.

زبان و معنا و مفهوم کلمات و کاربرد آنها می‌‌شاید و می‌باید سرآغاز هر پژوهش فلسفی باشد، چون رساندن اندیشه‌ها و تصورات و مفاهیم ذهنی و تجربی خودمان به دیگران و پرهیز از بدفهمی بدون یاری کلمات روشن و متمایز به‌درستی ممکن نیست. دانشجوی فلسفه یا فیلسوف می‌باید بتواند به‌درستی تشخیص دهد که کدام کلمه برای آنچه او می‌خواهد بگوید و با آن اندیشه‌ای یا مفهومی ذهنی و تجربی را به دیگران برساند روشن و متمایز و از هر ابهامی به دور است. بنابراین، نخستین وظیفهٔ ما در آموختن و آموزش فلسفه می‌باید دادن شرحی روشن از کلمات یا واژه‌ها و اصطلاحاتی باشد که پیش از ما فیلسوفان و دیگر نویسندگان در فلسفه به کار برده‌اند و ما نیز اکنون به کار می‌بریم. هرگونه تغییر کاربری یا جایگزینی می‌باید دلایلی موجه و قانع‌کننده در پشت سر خود داشته باشد.

سال‌هاست که گویی کلمهٔ «تردید» جایگزین کلمهٔ «شک» شده است و برخی حتی به جای استفاده از کلمهٔ «شکاک» یا «شک‌گرا»/«شک‌اور» کلمهٔ «تردید‌گرا» را به کار می‌برند! اما آیا هرگز می‌توان «تردید» را جایگزین «شک» کرد؟ برتری «تردید» بر «شک» از دیدگاه آنان چیست؟ من ندیده‌ام کسانی که کلمه‌ٔ «تردید» را جایگزین کلمهٔ «شک» کرده‌اند و آن را امروز به وفور در همه جا به کار می‌برند دلیل یا دلایلی لغوی یا مفهومی یا تاریخی برای این کاربری و جایگزینی به دست داده باشند. اگر کسی می‌داند مرا نیز از نادانی برهاند. حتی یکی دو سالی است که کانالی تلگرامی و «مؤسسه‌ای مجازی در آموزش فلسفه» برای عموم نام «مدرسهٔ تردید» (https://t.me/tardidschool) بر خود گذاشته است و شعار «جرئت تردید داشته باش!» را برای خود برگریده است. اما آیا این شعار اصلاً معنا و مفهومی در فلسفه دارد؟ چه خوب می‌بود که گردانندگان و بنیانگذاران این کانال، که ظاهراً برخی از آنان از استادان فلسفهٔ دانشگاه آزاد تهران و دبیران و ویراستاران ناشری سرشناس در انتشار کتاب‌های فلسفی‌اند، در همان آغاز کار دلیل یا دلایل این گزینش و جایگزینی را به دست می‌دادند و برتری لغوی و مفهومی یا تاریخی «تردید» بر «شک» و تفاوت معنا و مفهوم خود «شک» یا «تردید» را در فلسفه با آنچه در کاربرد هرروزی مرسوم است روشن می‌کردند. «پژوهش فلسفی» کار آسانی است آن را می‌توانیم از همین چیزهایی که در پیش چشم‌مان و دم دست‌مان است آغاز کنیم.