• گوینده (من قال) یا گفته (ماقال)؟

آیا اگر کسی ادعا کرد سخن او سخن خداست می‌توانیم چنین سخنی را از او بپذیریم؟ برای اینکه سخنی سخن خدا باشد چه چیزی لازم است؟ سخن خدا چه ویژگی‌هایی دارد که آن را از سخنان بشری متمایز می‌کند؟ مثالی زمینی بزنیم: اگر کسی ادعا کرد بیتی یا مصرعی از فردوسی یا مولوی یا سعدی یا حافظ است (و در اثار شناخته‌شدهٔ آنها نبود) چه معیاری برای پذیرش سخن او در این انتساب هست؟ 

عقل برای شناخت هرچیز معیاری به ما می‌دهد، از جمله، خدا. آیا هرکس ادعا کرد که خداست یا از سوی خدا آمده است یا از جانب خدا سخن می‌گوید سخن او را بی هیچ درنگ و تآملی می‌باید پذیرفت؟ آیا پیامبران را مردم چشم بسته پذیرفتند یا به ضرب و زور و ارعاب و ارهاب؟ ما چگونه می‌پذیریم کسی پزشک یا مهندس یا شاعر یا نویسنده یا نقاش است؟ همان گونه است خدا. ما خدا را از آثارش و آفریده‌هایش می‌شناسیم. اگر کسی سخن خود را سخن خدا گفت می‌باید نشان دهد در آن نشانی از «علم» و «حکمت» و «استواری و زیبایی» در کلام هست که در سخن هیچ بشری نیست. محمد (ص) دیگران را دعوت به تحدّی با «کلام‌الله» خود می‌کرد، نه هرکلامی که خود گاه و بیگاه بر زبان می‌راند.

انسان عاقل هرگز شخص یا گوینده (من قال) را «حجت» خود قرار نمی‌دهد و به او نمی‌نگرد، او به «گفته» (ما قال) می‌نگرد. گفتار هرکسی «علم» و «حکمت» و توانایی او در «بلاغت» و «سخنوری» را آشکار می‌کند. اگر گفتار و نوشتار او از عموم آدمیان سر باشد، نویسنده و شاعر و هنرمندی بزرگ است. اگر اثری بی‌همتا و رقابت‌ناپذیر داشته باشد، آن‌گاه شاید بتوان گفت کار او کاری خدایی بوده است و کار خود او نبوده است! بنابراین، هرکس مدعی است که خدا از زبان او سخن گفته است می‌باید نشان دهد که در گفتار او چه نشانی از علم و حکمت و بلاغت و استواری و بی‌همتایی «صُنع الهی» هست؟    

پنجشنبه، ۱۴ دی، ۱۴۰۲

@fallosafahmshk