• «تُرکتازی» اسرائيل

چندروز پيش چنددقيقه مانده به ساعت پنج عصر منتظر شروع اخبار ورزشی شبکه‌ی ۶ بودم که طبق معمول برنامه‌ی زنده تفسير سياسی جريان داشت. کارشناس برنامه به‌طور زنده مشغول صحبت بود، و من هم سرم به کار خودم مشغول، داشتم قهوه‌ام را می‌نوشيدم و هيچ نوجهی به تفسيرهای او نداشتم، که ناگهان با شنيدن برخی تعابيرش به تلخی خنده‌ام گرفت. او از «تُرکتازی» و غارت و چپاول اسرائيل در لبنان سخن به ميان آورده بود. از اين تعبير «ترکتازی» جا خوردم. لختی با خودم انديشيدم که اکنون چندماهی است کاريکاتوريست و سردبير روزنامه‌ی «ايران» در بازداشت به سرمی‌برند و خانواده‌هايی در ماتم و اندوه و نگرانی و انبوهی کارمند و نويسنده در بلاتکليفی و نهادی فرهنگی در تعطيلی و از آن سو نيز برخی از هموطنان آذربايجانی ما در جريان اعتزاضات خود دچار زيانهای مالی و جانی و هزار مصيبت ناگفتنی شده‌اند، در حالی که آنچه بدان اعتراض دارند آن قدر در فرهنگ اين سرزمين ريشه‌دار است که کمتر تعبيری در شعر فارسی می‌توان يافت که به اندازه‌ی «ترک» به صفات متضادی همچون «دليری» و «زيبايی» از يک سو، و «غارتگری» و «خونريزی» از سوی ديگر اشاره کند. در ادبيات کهن فارسی انبوهی از شواهد می‌توان يافت که در خصوص اقوام مختلف حاوی طنر و کنايه و تخفيف بسيار باشد، و اين هم البته منحصر به زبان فارسی نيست. اين چيزها اکنون همه متعلق به عصری سپری شده است، عصری که اقوام کوچ‌نشين به شهرها می‌تاختند و آنها را ويران می‌کردند و سپس خود با بازماندگان درمی‌آميختند و خونهايشان يکی می‌شد و غالب و مغلوب عاشقانی می‌شدند که يکديگر را با هزار عتاب و خطاب می‌خواندند. و اما امروز. آيا ممکن است «ترکتازی» اسرائيل يا امريکا در سرزمينهای ديگر واژه‌هايی به زبان شاعران و نويسندگان جاری کند که بتواند کنايه از عشق و زيبايی نيز باشد؟ و مثلاً، بتوان گفت، «اسرائيل‌تازی» يا «امريکاتازی»! و بعد از چشم زيبای دختر اسرائيلی يا امريکايی سخن گفت! گمان نمی‌کنم. بادا که هموطنان آذربايجانی ما همتی کنند و حساب «فرهنگ» را از باقی چيزها جدا کنند. برای آزادی مانا نيستانی و مهرداد قاسمفر تلاش کنيم — و دعا کنيم. آمين یارب‌العالمين.