• تولدت مبارک فیلمساز مبارز

چندی پیش فیلم «سرمایه» اثر کوستا گاوراس را می‌دیدم. دربارۀ «بازی‌های سرمایه» و «نظام‌های بانکداری» بود و پول‌های بی‌دردسر و بیزحمتی که می‌توان با شیادی به ظاهر قانونی در معاملات صوری به دست آورد. بعد به یاد آشنایی چهل‌ساله‌ام با فیلمهای او افتادم و اینکه فیلم‌هایش تا چه اندازه در ساختن نگرشم نسبت به جهان «سرمایه‌داری» و نیز «بلوک شرق» و «سیاست» و «انقلاب» مؤثر بوده است. گاوراس، تبعیدی یونانی، با پیشینه‌ای چپ‌گرا و مبارز، این هشیاری را داشت که در «جنگ سرد» میان دو بلوک گرفتار پیش‌داوری‌ها یا جانبداری‌های رایج نشود، هم نظام «پولی» بازار آزاد را بشناسد، هم نظام «زوری» احزاب کمونیستی بلوک شرق را و هم با خواست‌های «عدالت‌طلبی» و «آزادی‌خواهی» در سراسر جهان، با هر ایدئولوژی و هر دین و مذهب و ملیت، همدلی داشته باشد. ۱۲ فوریه او هشتاد و سه ساله شد. تصاویر زیر نماهایی از فیلم «اعتراف» (۱۹۷۰) اوست، با بازی درخشان ایو مونتان.

نوشتۀ «گاردین» و نیز مصاحبۀ «پروگرسیو» با او را نیز می‌توانید در ذیل ببینید:

http://www.theguardian.com/film/2009/apr/04/costa-gavras 

http://progressive.org/news/2013/08/184000/costa-gavras

• برشت: انقلاب در بن‌بست‌ها صورت می‌گيرد!

کسی برای تفریح انقلاب نمی‌کند. اگر شما را در خانۀ خودتان حبس کنند، چه می‌کنید؟ آن‌قدر منتظر می‌مانید تا به نجات‌تان بیایند؟ از شکستن درها و پنجره‌ها خودداری می‌کنید تا به خانه آسیبی نرسد؟ آیا حاضرید خانه را آتش بزنید و ویران کنید تا آزاد شوید؟ کسانی که می‌پرسند: «مردم چرا انقلاب می‌کنند؟» یا به مردم می‌گویند هرگز انقلاب نکنند، تصوری از «طبیعت بشر» و چرایی انقلاب‌ها ندارند. برشت ضرورت انقلاب را خوب بیان می‌کند، وقتی می‌گوید:

می – ان – له هميشه از خشونت و تهور کوبندۀ حکام مثال می‌آورد. می‌گفت: نگاه کنيد خود را به چه خطرهايی می‌اندازند و چطور تعهدات را زير پا می‌گذارند و مقدسات خود را رها می‌کنند و آرام ندارند تا منافعی به دست آورند و از ضررها بکاهند. حکومت کردن را از آنها ياد بگيريد.
متی به شاگردان آموخت: انقلاب در بن‌بست‌ها صورت می‌گيرد.

(برتولت برشت، «انديشه‌های مِتی»، ترجمۀ بهرام حبيبی، چ اول (ويراست دوم)، انتشارات آگاه، ١٣۷۷، ص ۷۵).

• «حق انقلاب» محفوظ است!

«حق انقلاب» حق مردمان است برای برانداختن استبداد و ستم و فساد سیاسی و به زیر کشیدن حاکمان تمام عمر، حاکمانی بدون بازنشستگی، حتی در صورت کهنسالی و وجود حماقت و بیخردی و دیوانگی و زوال عقل و بیماری و بی‌کفایتی، مصون از پرسش یا تغییر، و مسئول واقعی همۀ فجایع و ستم‌ها، به دلیل ناکارآمدی در کشورداری، و سرکوب ناراضیان و منتقدان، نادیده گرفتن «منافع ملی» از برای «مصلحت و حفظ نظام» (نظام: یعنی مقام و منزلت خودشان)، و سپردن همه چیز به دست «آدم‌های نظام»، یعنی «مزدوران فرومایه و بی‌کفایت»شان.

هر «انقلاب» واقعی و هر «انقلابی» واقعی «حق مردم» را برای به زیر کشیدن حکومت به رسمیت می‌شناسد، و آن را «همیشگی» می‌داند، چون چگونه می‌تواند «مخالف براندازی» باشد، وقتی خود از همین راه به قدرت رسیده است؟ قدرت از آن «مردم» است. بنابراین، هر نظام سیاسی که می‌خواهد پایدار بماند، در مقام «نظام» نه در مقام «حفظ مقام برای برخی افراد» یا باید تن به قیچی «تغییر» و «اصلاح» دهد که در وجود آزادی‌های مدنی و سیاسی و حق تک تک افراد با هر دین و مذهب و مرامی برای انتخاب نمایندگان واقعی‌اش جلوه گر می‌شود، یا گردن به تیغ «انقلاب» بسپارد.

تنها «انقلاب»هایی می‌توانند جامعه‌هایی آزاد و مستقل و پیوسته در پیشرفت به وجود آورند که «تغییر حاکمان» بدون شورش و انقلاب و خونریزی را بپذیرند. از همین رو بود که نخستین رهبران انقلاب امریکا خواستار «گنجاندن حق انقلاب» در قانون اساسی امریکا بودند و از همین روست که «دموکراسی» جانشین «انقلاب» شد تا مردم برای تغییر حاکمان ناگزیر به «انقلاب» نشوند. بزرگترین «شرّ» برای هر جامعه‌ای وجود «حاکمان تمام عمر» و «بی‌تغییر» است.

• صفات عالی «دیپلمات» یا «فرستاده/مذاکره‌کنندۀ سیاسی» خوب

«علوم انسانی» و به طور کلی «علوم» یا «علوم عقلی»، به تعبیر مسلمانان، و «علوم سکولار»، به تعبیر مسیحیان، حاصل تجربه و اندیشه و فهم بشری در طی هزاره‌هاست و از این رو پیوسته در تکامل و پیشرفت است، برخلاف علوم نقلی، یا علوم به اصطلاح دینی، که به اعتبار سخن تردیدناپذیر گذشتگان و اسلاف صالح و شمشیر گذاشته بر روی گردن‌ها، قاطعترین برهان در تمامی تاریخ، زور تمام عیار است، بی‌بهره از تجربه و اندیشه و حکمت و چون و چرا، پایبند ظاهر و تقلید برده‌وار، و پیوسته در رکود و جمود، با ادعای گزاف حفظ «سنت»، اما با رواج بدترین «بدعت»ها.

• «ایتر پرسیکوم»: گزارشی از خاک ایران به خاک آلمان

یکی از کتابهای جذابی که چندی پیش خواندم، کتاب «ایتر پرسیکوم: گزارش سفارتی به دربار شاه عباس اول»، از ژرژ [گئورگ] تکتاندر فن دریابل، ترجمۀ محمود تفضلی، ۱۳۵۱، انتشارات بنیاد فرهنگ ایران، است. این کتاب شرح مسافرت سفیران رودُلف دوم، شاهنشاه روم مقدس، شاه مجارستان و کرواسی و بوهمیا و دوک بزرگ اتریش، و از اعضای خاندان سلطنتی هابسبورگ در وین است که در سال ۱۵۸۳ از وین به پراگ رفت و این شهر را مقرّ حکومت خود قرار داد و در سال ۱۶۱۲ در همین شهر درگذشت. او در مقام شاهنشاهی حامی فرهنگ و هنر و علم جدید ارجی بزرگ در تاریخ اروپا دارد.