• «نهٔ» حسینی: حق بیعت نکردن/حق رأی ندادن

به «رضایت حکومت‌شوندگان» (می‌گوییم «حکومت‌شوندگان» و نمی‌گوییم «شهروندان» چون ممکن است «حکومت‌شوندگان» جامعه‌ای هنوز شأن یا منزلت «شهروند» نیافته باشند. در جامعه‌ای «شهروند» هست که او همچون «سهامدار» شرکتی تولیدی یا تجاری قادر به تصمیم‌گیری دربارهٔ «مدیریت خرد و کلان» و تغییر بالاترین مدیران باشد) حتی در استبدادی‌ترین جامعه‌ها نیز نیاز است، چون «رضایت» ضمنی ولو به صورت سکوت و ابراز نکردن مخالفت خود بدان معناست که سکوت نشانهٔ «رضایت» است. اما دیر یا زود زمانی در نظام‌های استبدادی فرامی‌رسد، به دلیل رشد «جنون خودکامگی» یا «ناکارآمدی» یا «بحران مشروعیت» یا «میل به تمام‌خواهی»، که «نظام» («رژیم») دیگر فقط نگران ابراز «مخالفت» نیست، که البته «جرم» است و باید «سرکوب» شود، بلکه ابراز نکردن «موافقت» نیز برای او از «نارضایتی» نهفته‌ای حکایت دارد که دیر یا زود سر بر خواهد داشت. پس آن نیز می‌باید سرکوب شود. اما در همین جاست که فرد «آزاد» و «وجدان بیدار» دیگر «سکوت» را روا نخواهد شمرد و «فریاد» برخواهد داشت. ترک‌های «نظام» از این به بعد رفته رفته عمیق‌تر و آشکارتر و مرگ محتومش هرچه زودتر فرا خواهد رسید.  

 
 
* بیست و چند سال پیش، در «عاشورا و موقعیت تراژیک»، ۱۳۷۸، تأویل و تفسیر من از چگونگی واقعهٔ عاشورا این بود که امام حسین (ع) مدافع «حق بیعت» به اختیار و «بیعت نکردن با زور» یا «حق رأی ندادن» بود.  

• نه

• «هستی‌شناسی وجودی» چیست؟ «وضعیت انسان» چیست؟

امروز نیز به سراغ یکی دیگر از صفحات بازترجمهٔ پُربار و «درس‌آموز» و «ماندگار» جناب آقای دکتر محمد مهدی اردبیلی، مترجم و ویراستار «شریف» و «فاضل» انتشارات ققنوس و عضو هیأت علمی پژوهشگاه علوم انسانی، به ویراستاری و نظارت «انتشارات سمت»، که با بذل یارانه از «خزانهٔ ملت» فراهم آمده است، می‌رویم تا در محضر ایشان باز هم نکته‌هایی در ترجمه و ویرایش و همچنین فلسفهٔ معاصر اروپایی بیاموزیم. بی‌شک، بازترجمهٔ این «فرزانهٔ خردمند» (با استفاده از برساختهٔ خودشان) از این کتاب مستطاب تا سال‌های سال می‌تواند منبعی ارزشمند برای یادگیری فنون ترجمه و ویرایش و آموزش فلسفی باشد.

مترجم «شریف» و «فاضل» ما آقای دکتر محمد مهدی اردبیلی در صفحهٔ ۱۸۹ ترجمهٔ مستطاب خود «فلسفهٔ قاره‌ای» به اصطلاحی در ترجمهٔ من برخورده‌اند با عنوان «‌هستی‌شناسی وجودی» (existential ontology)، اما آن را تغییر داده‌اند و ترجمه کرده‌اند به «هستی‌شناسی بنیادی (!؟)» (fundamental ontology). در ادامه نیز اصطلاح اکنون مشهور human condition  (وضع بشر، نام کتابی از هانا آرنت و مفهومی در فلسفه به شرحی که خواهد آمد) را نیز به میل خود جمع بسته‌اند و ترجمه کرده‌اند به «شرایط انسانی» (!؟) در زیر متن انگلیسی و هردو ترجمه را می‌آورم:

• از «رضایت» در «داد و ستد» و «رابطهٔ جنسی» تا «حکومت با رضایت حکومت‌شوندگان»

مفهوم «رضایت»، با اینکه مفهومی اساسی در زندگی اجتماعی بشر و روابط بین فردی و شخصی میان افراد بوده است، تا همین چند قرن پیش که فیلسوفان لیبرال آن را به مفهومی اساسی در «فلسفهٔ سیاسی» تبدیل کردند، اثری از آن در نظام‌های سیاسی نبود. مردم عادی بنا به آموزش‌های نانوشتهٔ اخلاقی و حِکمی و دینی از کودکی و در عمل آموخته بودند که «رضایت» اساس هرگونه داد و ستد و رابطهٔ اجتماعی است. خریدار باید راضی باشد و فروشنده نیز راضی. داماد باید از روی «رضایت» آری بگوید و «عروس» نیز. در هرکاری، در هر «عقد» یا «معامله»‌ای، «رضایت» شرط اساسی بود و هر معامله یا عقدی اگر به «زور» و بدون «رضایت» یکی از دو طرف انجام شده بود هم بنا به عقل و عُرف و هم بنا به شرع و هم قوانین نوشته‌شدهٔ اجتماعی باطل بود. «دین» و «مذهب» نیز از این قاعده استثنا نبود. «لااکراه فی الدین» («در دین اکراه نیست») و « لَكُمْ دِينُكُمْ وَلِيَ دِينِ» («دين شما براى خودتان و دين من براى خودم») برای مردم عادی در صورت «موسی به دین خود و عیسی به دین خود» به صورت ضرب‌المثلی درآمده بود از «تحمّل دینی» و به حال خود گذاشتن هرکس و منع آزار دیگران به دلیل مذهب و عقیده و آیین و پذیرفتن آزادی هرکس در انتخاب دین و راه و رسم زندگی و به قول ضرب‌المثلی خراسانی و عامیانه در منع هرگونه تحمیل به‌طور کلی، از ازدواج تا هر چیز دیگر: «عشق به زور و مهر به چُمبه نمی‌شود». بدون «رضایت» هیچ کاری ممکن نیست و «زور» در روابط انسانی جایی ندارد.

• جانا روا نباشد خونریز را حمایت

هر نظام سیاسی که دستش به خون شهروندانش آلوده باشد به حکم «اخلاق» فاقد «مشروعیت» بوده و هر وجدان بیدار و آگاهی می‌باید تا جایی که ممکن است از آن دوری جوید و از یاری رساندن به آن بپرهیزد و یا با دل و یا با زبان و یا با دست خویش بیزاری و برائت خود از آن را اعلام کند.