• سخنان خردمندانه جمال عبدالناصر درباره حجاب اجباری

تصور کنید اگر مصدق هم برکنار نمی‌شد و خودش شاه می‌شد یا برمی‌گشتیم به قانون اساسی مشروطیت درباره نظارت ۵ مجتهد بر  تصویب قوانین، آیا اولین کاری که این مجتهدین می‌کردند تصویب حجاب اجباری نبود؟ آیا فداییان اسلام مصدق را ترور نمی‌کردند، اگر به خواسته‌های آنان تن نمی‌داد؟ آیا مصدق مجبور نمی‌شد مانند ناصر سیدقطب‌های ایرانی را اعدام کند؟

• مغالطه‌های رایچ در مناظره‌های تلویزیونی: «توسل به استهزاء» یا «توسل به تمسخر»

دیشب در «برنامهٔ ۶۰ دقیقهٔ» بی بی سی مناظره‌ای میان آقایان امین سوفیامهر و یوسف عزیزی در خصوص روابط ایران و روسیه را می‌دیدم. صرف از نظر از اینکه هردو طرف چه ادعاها یا تحلیل‌هایی داشتند، و به چه‌ گروه‌های سیاسی وابسته‌اند و از مواضع چه کسانی طرفداری می‌کنند یا چه ایدئولوژهایی دارند، یا هرکدام در چه مراتب علمی و دانشگاهی قرار دارند، در رفتار آقای یوسف عزیزی چیزی مشهود بود که مغایر با «آداب بحث و مناظره» بود و آن پوزخندهایی بود که در هنگام سخن گفتن طرف مقابل می‌زد! و بعد پس از پایان سخن طرف دیگر و نوبت سخن گفتن خود با این تکیه کلام که سخنان گوینده «ارزش پاسخ دادن ندارد» از پاسخ گفتن به آنها طفره می‌رفت و باز مدعیات خود را مطرح می‌کرد! 

• مردی که نمی‌خواست «امیر» باشد!

 این پرسش که چه کسی باید بر جامعه فرمان براند یا حکومت کند و فرمانروا یا پادشاه یا هر نامی دیگری که بر آن بگذاریم (خلیفه، حاکم، ولی امر، والی، امیر، سلطان) چه خصوصیاتی باید داشته باشد، اگر ما بخواهیم او را برگزینیم یا با او «بیعت» کنیم، از دیرباز در حکمت و فلسفه ٔ سیاسی یا اندیشهٔ سیاسی مورد بحث بوده است. چه کسانی برای حکومت کردن شاسته‌ترین‌اند؟ افلاطون در «جمهوری» ادعا می‌کند که وضع مردم و جامعه بهتر نخواهد شد مگر اینکه کسانی زمام امور را به عهده بگیرند و فرمان برانند که علاوه بر داشتن دانش برای فرمانروایی هرگز هیچ رغبتی به انجام دادن چنین کاری نداشته باشند! اما ما اگر چنین کسانی را یافتیم می‌باید آنان را «مجبور» کنیم که برخلاف میل خود چنین کاری بکنند و «زمام» امور را به دست بگیرند و «خیر» خود را فدای «خیر عمومی» جامعه کنند! در اینکه یافتن چنین کسانی چگونه ممکن است و آیا اصلاً چنین کسانی یافت می‌شوند که دست از راحت و آسایش و فراغت و خلوت و گمنامی خود و تحقیق و مطالعه و آموختن و اندیشیدن بردارند و خود را با کارهایی درگیر کنند که هرگز رغبتی به آنها نداشته‌اند شک بسیار است. اما افلاطون به نکتهٔ درستی در کار «سیاست» یا «دولت» و «حکومت» اشاره می‌کند و آن اینکه فساد «دولت» و «حکومت» و به دنبال آن «آشفتگی» و «پریشانی» و «تباهی» زندگی و فقر و فلاکت مردمان ناشی از حکومت بیخردانهٔ کسانی است که نه بهره‌ای از «خرد» دارند و نه «دانش» و «مهارت» برای ادارهٔ امور و یا «زور» آنان را بر تخت نشانده است یا «دغل‌» و «عوامفریبی» و تنها به این دلیل به مقامات دولتی رسیده‌اند و چسبیده‌اند که جیب خود و نزدیکان خود را از اموال عمومی و امتیازهای دولتی پُر کنند و به ارضای امیال پست و حقیر خود مشغول شوند. آنان هنگامی که بر خر مراد سوار شوند، همچون ساس و زالو به خوردن خون مردم مشغول می‌شوند و تنها هنگامی برمی‌افتند که شکمی برآماسیده از خون داشته باشند! 

• آن شیر که بر خوان جهان پنجه نیالود!

دینداران و خداشناسان، متکلمان و فقیهان بسیار کوشیده‌اند که ارزش‌ها و مفاهیم دینی را یکسره الهی و آسمانی و دور از ارزش‌های انسانی و زمینی قرار دهند و پندارهای خود را بر آدمیان تحمیل کنند تا انسان‌ها هیچ معیار و مبنایی برای قضاوت در خصوص تعالیم و اعمال و رفتارهای غیرانسانی و غیرعقلانی آنها نداشته باشند. 

اما گرامیداشت شخصیت‌های اساطیرگونهٔ دینی، با همهٔ مبالغه‌ها و اغراق‌ها یا غلوّی که دربارهٔ آنها می‌شود، خود به‌وضوح نشان می‌دهد که آن شخصیت‌هایی بیش از همه گرامی داشته می‌شوند که بیش از هرچیز صفات برجستهٔ انسانی را از خود نشان می‌دهند، صفانی همچون: حکمت یا خردمندی، عدالت، خویشتنداری، دلیری و بخشندگی و ... یکی از این شخصیت‌های دینی بی‌شک علی بن ابی‌طالب است که آنچه او را در چشم هر فرد انسانی دارای جایگاهی والا می‌سازد «انسان بودن» اوست، نه «مسلمان بودن» او یا «داماد پیامبر بودن»،  و نه «خلیفه بودن» یا «امیر بودن» او. علی را گرامی می‌داریم چون تبلور «حکمت» و «عدالت» و «خویشتنداری» و «دلیری» است. و اینها صفاتی بس بسیار «انسانی» و ستوده‌اند که هر انسانی ارج می‌گذارد و سرمشق خود قرار می‌دهد. اما البته همگان در تحقق وجودی آنها به یکسان کامیاب نیستند. 

• حجاب «قانون» (اجباری) است یا «اخلاق» (اختیاری)؟

احمد خاتمی، امام جمعهٔ تهران، گفته است که «حجاب قانون است و اجباری نیست. اجباری نامیدن قانون مغلطه است!» (چیزی شبیه به این را علی مطهری نیز گفته است!). این گفته به‌وضوح نشان می‌دهد که امام جمعهٔ تهران نه معنای «قانون» را می‌داند و نه معنای «اجبار» را و نه معنای «مغلطه» را! یکی از «مغالطه‌»های رایج همین «مغلطه» نامیدن چیزی است که سخن ما را به چالش می‌گیرد و ما پاسخی برای آن نداریم، و ما آن را «مغالطه» می‌نامیم، بی‌آنکه روشن کنیم که کجای این ادعا «مغلطه» است! با «مغلطه» نامیدن چیزی آن چیز «مغلطه» نمی‌شود. «مغلطه» را باید روشن کرد و نادرستی آن را نشان داد. اما قانون ذاتاً اجباری است.