• «دنباله‌رو» یا «همرنگ جماعت»

یکی دو روز پیش ژان لویی ترنتینیان (۱۹۳۰-۲۰۲۲) بازیگر توانای سینمای فرانسه در ۹۱ سالگی درگذشت. شاید اکنون یکی دو فیلم را با بازی او بیش‌تر به خاطر نداشته باشم، هرچند برخی از فیلم‌های مشهور دیگر او را دیده‌آم: از جمله: «و خدا زن را آفرید» (۱۹۵۶) و «زد» (۱۹۶۸) و «بیابان تاتارها» (۱۹۷۶) و سه رنگ: سرخ (۱۹۹۴). اما آنچه اکنون از او به خاطر دارم کافی است تا درباره‌اش بنویسم و از او به نیکی یاد کنم.

• شاهنشاهی: «ستون هویت» یا «میراث شوم»؟

هویت تاریخی سرزمین بزرگ پارس یا ایران را از آغاز تا امروز چه چیزی ساخته است؟ ــــ دین، مذهب، زبان، قومیت، دولت، شاهنشاهی؟ دین و مذهب و زبان و قومیت و دولت سرزمینی که ما در آن چشم به جهان گشود‌ه‌ایم در طی هزاران سال دستخوش دگرگونی بسیار شده است، اما در طی تمامی این دگرگونی‌ها تنها جزء ثابت هویت تاریخی ما «پادشاهی» و «شاهنشاهی» بوده است، نظامی سیاسی که هر دولت یا سلسله و دودمانی را با «اصول» و «سنّت» خود منطبق کرده است و به کشوری به نام «پارس» یا «ایران»، با اقوام گوناگون و گستردگی سرزمینی و پیشینه‌های زبانی و فرهنگی و دینی و مذهبی متفاوت یگانگی و یکپارچگی بخشیده است، و حتی آن‌گاه که تازیان و کوچ‌نشینان و قبایل بدوی و غارتگر «ترک» و «مغول» بدان تاختند، باز سر از گور برداشت و به تازیان ناآشنا با نظام مدنی و سیاسی و سلطهٔ «دولت» آیین کشورداری و سیاست آموخت و «خلافت» را به «سلطنت» دگرگون کرد تا جهانی را که فتح کرده است «اداره» کند و با «خانان» ترک و تاتار و دیگر مهاجمان نیز همین کرد

• «مرتجع» کیست؟

رهبر «جمهوری اسلامی» ایران، سید علی خامنه‌ای، مدعی شده است که بازگشت به «نظام پهلوی» یا «نظام پادشاهی» ارتجاع است و هرکس خواستار آن باشد «مرتجع» است. این سخن در صورتی درست است که آقای خامنه‌ای و نیز بنیانگذار فقید آن، روح‌الله خمینی، و دیگر هواداران «ولایت فقیه»، ذیل نام «جمهوری اسلامی»، بتوانند اثبات کنند که «ولایت مطلقهٔ فقیه»، آن‌گونه که آنان آن را معرفی می‌کنند، «جمهوری» است و با مفهوم «جمهوری» و همهٔ لوازم ماهوی یا ذاتی آن، بدان‌گونه که از این کلمه در تاریخ اندیشهٔ سیاسی فهمیده می‌شود، سازگار است! آری، اگر «ولایت فقیه» را بتوان «جمهوری» نامید و «جمهوری» باشد، آن‌گاه اگر مردم «جمهوری» را کنار بگذارند، و «پادشاهی» را برگزینند، بی‌شک از نظر تاریخی پس رفته‌اند و «مرتجع»اند، چون نظام «جمهوری» اختراعی نو و جدید و غربی است، اما نظام «پادشاهی» اختراعی قدیمی و شرقی است و متعلق به هزاران سال پیش.

• «رادیو بغداد» و «رادیو بی بی سی»: آن صداهای لعنتی!

«رادیو بغداد» و «رادیو بی بی سی» دو منبع خبری عمده برای انقلابی‌های ایران در «زمان شاه»، در آغاز دههٔ ۱۳۵۰ تا هنگام وقوع انقلاب، بودند. البته «رادیو بغداد» خبری یا فرهنگی نبود بلکه فقط شعار و تحریک برای قیام بود، آن هم با تکرار شعارهایی برگرفته از آثار شریعتی! «رادیو بی بی سی»، اگر درست به یادم مانده باشد، روزی نیم ساعت یا یک ساعت، شبانگاهی و بامدادی، خبرهای ناگفتنی و ناشنیدنی در رسانه‌های داخل ایران را پخش می‌کرد. پدرم انقلابی بود و معتاد به شنیدن اخبار این رادیوها و من از هنگامی که می‌توانم به یاد بیاورم، هفت هشت‌سالگی یا حتی کم‌تر، صدای این رادیوها، آخر شب‌ها و اوایل صبح، در گوشم طنین‌انداز بود، تا جایی که گاهی کفرم از آن صدای پُرخش خش و وز وز و گوش‌آزار رادیو درمی‌آمد و بر سر پدرم خراب می‌شدم که خاموش کن آن لامصب/مذهب را، می‌خواهم بخوابم! اما او شیفتهٔ «سیاست» بود و به «سیاست» و «انقلاب» همان‌طور علاقه داشت که امروز «خوره‌های فوتبال» یا «سبنما» به فوتبال یا سنما علاقه دارند. آدمی است و «عشق» و هرکس را «عشقی» است که به چشم دیگری «دیوانگی» یا «حماقت» است و بس. 

• «حق طلاق» انقلاب و حق دائمیِ «انقلاب کردن»

یکی از ویژگی‌های خطرناک انقلاب‌های ناموفق این است که راهی برای بازگشت باقی نمی‌گذارند، بدین معنا که مصادره‌کنندگان قدرت و ثروت‌های بادآوردهٔ حاصل از انقلاب‌های مردمی و خائنان به آرمان‌ها و ارزش‌هایی که زمانی مردم برایشان انقلاب کردند، اکنون در مقام ستمگران و طاغوت‌ها و غارتگران جدید خود را «انقلابی» و «پاسدار انقلاب» معرفی می‌کنند، و بسیار بیش‌تر از «نظام گذشته» هم می‌کُشند و هم «غارت» می‌کنند و هم با وقاحت تمام خود را «انقلابی» معر‌فی‌ می‌کنند و همهٔ این جنایت‌ها و خیانت‌ها را البته به نام «انقلاب» و «پاسداری» از «ارزش‌ها»ی آن انجام می‌دهند! تا جایی که مردم «پشیمان» می‌شوند و خواستار بازگشت به همان «نظام سابق» می‌شوند، چون به‌درستی می‌بینند که «بد» را با «بدتر» عوض کرده‌‌اند! اما دیگر کار از کار گذشته است و «انقلابی‌های قلابی» جنس «قلابی فروخته‌شده» را پس نمی‌گیرند و تعویض هم نمی‌کنند و در نتیجه برای رسیدن به همان وضع سابق، اگر نه بهتر، به «انقلابی دیگر» نیاز است! اما چه کسی‌ می‌خواهد دوباره چنین «قمار»ی بکند؟